Dünya Soyuq Müharibənin köhnə paradiqmalarını çoxdan arxada qoyub. Lakin təhlükəsizlik arxitekturası hələ də 1949-cu ildə qurulan NATO-nun ətrafında formalaşır. Qlobal güc balansı dəyişsə də, kollektiv təhlükəsizlik modeli baxımından NATO-nun alternativi yoxdur. Bu format texnoloji üstünlük, maliyyə gücü və siyasi birliyin təmin etdiyi legitimliklə izah olunur. Deyə bilərik ki, indi NATO dünyada qlobal təsir mexanizminin özəyidir.
ABŞ və Avropa ölkələrinin müdafiə strategiyaları, xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra NATO-nun həm də siyasi ittifaq kimi rolunu gücləndirib.
Son illərdə alyansın genişlənməsi demək olar ki, tam Avropanı əhatə edib. Keçmiş sosialist düşərgəsinə daxil olan ölkələr, Polşa, Çexiya, Slovakiya, Macarıstan, Rumıniya, Bolqarıstan, Baltikyanı respublikalar NATO-nun tamhüquqlu üzvləridir.
İndi növbə keçmiş SSRİ respublikalarına çatıb. Gürcüstan 2008-ci ildən bəri NATO qapısının kandarındadır, Ermənistan Qərblə yeni dialoqa başlayıb, Ukrayna isə faktiki olaraq NATO ilə birgə hərbi əməliyyatlar səviyyəsinə qədər inteqrasiya edib.
Hazırda Alyansın diqqəti artıq Mərkəzi Asiyaya və Cənubi Qafqaza yönəlib.
Bu proses Rusiyanın ətrafında daralan təhlükəsizlik dairəsini daha da sərtləşdirir. Gürcüstan, Ukrayna, Moldova, hətta Qazaxıstanın Qərblə əməkdaşlıq formatları Moskvanı təcrid edir. Hətta ötən gün Moskvada qeyri-rəsmi Rusiya Qazaxıstan danışıqlarına da təhlilçilər bu kontektsdən baxırlar. Çinin də dünyada ən üstünlük verdiyi ölkə kimi Qazaxıstanı tutması Rusiya üçün heç arzuolunan deyil.
Belarus hələ tərəddüdlüdür, lakin orada da ictimai fikrin bir hissəsi artıq Avropa ilə yaxınlaşmanı dəstəkləyir.
Bu vəziyyətdə Kremlin qarşısında qalan son ironiya belə səslənə bilər: “NATO-ya üzv olmaqdan başqa çarə qalmayıb”. Çünki hərbi, iqtisadi və diplomatik cəbhələrdə Rusiyanın alternativ müttəfiq formulu işləmir. Daha doğrusu Rusiya müttəfiq ola bilmir. Bunun son nümunəsi İsrail İran qarşıdurmasında Rusiyanın tutduğu mövqedir.
NATO-nun genişlənməsi təkcə Avropaya aid məsələ deyil. Çin bu tendensiyanı özünün “qlobal çevrələnməsi” kimi qəbul edir. Alyansın Asiya-Sakit okean regionunda Avstraliya, Yaponiya, Cənubi Koreya ilə əməkdaşlığı Pekini narahat edir. Çin iqtisadi hegemonluğunu qorumaq üçün hərbi ekspansiyadan çəkinir, amma diplomatik reaksiyaları sərtləşdirir.
Hindistan isə balans siyasətini qorumağa çalışır. Bir tərəfdən Qərblə, o cümlədən ABŞ və NATO ilə texnoloji əməkdaşlıq qurur, digər tərəfdən Rusiya ilə tarixi enerji və silah əlaqələrini kəsmir. Lakin Hindistan da başa düşür ki, gələcək təhlükəsizlik sistemində NATO-nun standartları və texnologiyaları üstünlük təşkil edəcək.
Azərbaycan NATO üzvü deyil, lakin alyansın ən aktiv tərəfdaş ölkələrindən biridir. Bakı 1994-cü ildən “Sülh Naminə Tərəfdaşlıq” proqramının iştirakçısıdır və hər il NATO-nun birgə təlimlərində iştirak edir. Bu əməkdaşlıq indi yeni mərhələyə keçib:
Bu məsələdə Türkiyə faktoru da var. Azərbaycanın strateji müttəfiqi və qardaş dövləti olan Türkiyə NATO-nun tamhüquqlu üzvüdür. Bu, Bakıya NATO ilə əlaqələrdə unikal üstünlük verir.
Digər məqam regional sabitliklə bağlıdır. Qarabağ müharibəsindən sonra regionda yeni güc balansı formalaşıb və NATO elçilərinin Azərbaycana səfərləri bu balansda Qərbin marağının artdığını göstərir.
Enerji təhlükəsizliyinin də bu istiqamətdə xüsusi payı var. Avropanın enerji təchizatında Azərbaycan qazı mühüm əhəmiyyət kəsb edir, bu da NATO-nun strateji maraqlarına uyğun gəlir.
44 günlük savaşdan sonra NATO gördü ki, Azərbaycanın çox güclü ordusu var. Bu ordu Alyansın çox diqqətini çəkir.
Görünən odur ki, siyasi konfiqurasiyanı bu şəkildə quran Bakı hələ heç bir məsələdə təlsəmir. Azərbaycan üçün əsas məsələ siyasi neytrallıqla Qərb inteqrasiyasını balanslaşdırmaqdır. NATO ilə yaxınlaşma Bakıya beynəlxalq təhlükəsizlik zəmanəti verə bilər. Amma rəsmi Bakı onun da fərqindədir ki, bu addım Moskva ilə münasibətləri gərginləşdirə bilər. Odur ki, dünya siyasətini öz milli maraqlarına uyğunlaşdıran Azərbaycan balanslaşdırılmış addımlarda israrlı görünür.
Bir gerçəklikdə var ki, bizim istəyimizdən asılı olmayaraq dünya artıq çoxqütblü hərb görkəmini itirir. Yenidən təkqütblü NATO orbitinə qayıdır. Rusiya öz sərhədlərində müdafiə xəttini əldən verir, Çin iqtisadi qüdrətinə baxmayaraq, strateji təcrid riski ilə üz-üzədir. Hindistan isə hələ balans axtarışındadır.
Cənubi Qafqaz üçün tarixi fürsət doğur. Təhlükəsizlik, texnoloji tərəqqi və iqtisadi inteqrasiyada Qərblə eyni masa arxasında oturmaq imkanı yaranır. Doğrudur, Qərbin də maraqları çox vaxt üzdə xoşbəxtlik, pərdə arxasında bədbəxtliklər gətirir. Təbii ki, bunun təhlükəli oyun və çox vaxt uduzmağının səbəbi olduğunu Qərb özü də yaxşı anlayır. Eyni zamanda dünya dövlətləri artıq Qərb sevgisi ilə Rusiya ayılığını az qala eyniləşdirirlər. Trampım son gedişləri bu kimi məqamlardan yanadır və gerçəkliklərin yaratdığı fürsətdən mümkün qədər qazanmaq istəyir. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, Amerikanın nəzarəti ilə işləyən NATO sıralarında yeni üzv ölkələr görməkdə maraqlıdır.
Hadisələrin gedişi onu göstərir ki, NATO Mərkəzi Asiya və Qafqazda gəlməkdə çox maraqlıdır. /modern.az/
