Ağciyər xərçəngi həm ölkəmizdə, həm də dünyada ən çox rast gəlinən və ən çox ölümə səbəb olan xərçəng növü olaraq əhəmiyyətini qoruyur.
Turkustan.az Qaynarinfo-ya istinadən xəbər verir ki, artan ətraf mühit risk faktorları, siqaret istifadəsinin yayılması və xəstəliyin gec əlamət verməsi səbəbindən bu xəstəlik cəmiyyət sağlamlığı baxımından kritik əhəmiyyət kəsb edir. 2025-ci ildə diaqnostika və müalicədə yaşanan yeniliklər isə bir çox xəstə üçün yeni ümid dövrünün başlandığını göstərir.
Türk professor, doktor Mustafa Özdoğan xəstəliklə bağlı aktual məlumatları və yeni müalicə yanaşmalarını paylaşıb.
Ağciyər xərçəngi dünyada hələ də ən çox görülən və ən çox can alan xərçəng növüdür. 2022-ci il məlumatlarına görə, hər il dünyada təxminən 2.5 milyon insan bu xəstəliyə tutulur və bu rəqəm bütün xərçəng hallarının 12%-nə bərabərdir.
Eyni il 1.8 milyon insan ağciyər xərçəngi səbəbindən həyatını itirib. Bu da xərçəngdən ölüm hallarının təxminən beşdə birinin təkcə bu xəstəlikdən qaynaqlandığını göstərir.
Genetik meyl bəzi insanlarda rol oynasa da, ümumi risk nəzərə alındıqda ətraf mühit faktorları daha güclüdür. Artıq ağciyər xərçənginin əksər hallarda ətraf mühit təsirləri ilə yarandığı məlumdur.
Riskləri artıran altı əsas faktor:
1. Siqaret: Halların təxminən 70%-i siqaretlə əlaqəlidir.
2. Hava çirkliliyi: PM2.5 səviyyəsi hər 10 µq/m³ artdıqda ölüm riski 8% artır.
3. Radon qazı: Siqaret çəkməyənlərdə ən əhəmiyyətli risk faktorudur.
4. Peşə təsirləri: Asbest, silisium, işlənmiş qazları, qaynaq tüstüsü və s.
5. Passiv siqaret çəkmə
6. Keçmişdə ağciyər xəstəliyi keçirmək
Son illərdə kişilərdə yeni hal sayı azalsa da, qadınlarda ciddi artım müşahidə edilir. "Adenokarsinom” adlı alt tip qadınlarda daha çox görülür və siqaret çəkməyən şəxslərdə rast gəlinən ağciyər xərçənginin böyük bölümünü təşkil edir.
Artan siqaret istifadəsi, ev içi tüstü və yemək buxarı, odun və kömür sobası tüstüsü, passiv içicilik, hormonların hüceyrə dəyişikliklərinə təsiri və genetik meylin ətraf mühit faktorları ilə birləşməsi bu artışın əsas səbəblərindəndir. Qısacası qadınlar siqaret çəkməsələr belə, ağciyər xərçəngi riski kişilərə nisbətən bir qədər yüksəkdir.
Elektron siqaretlərin göründüyü qədər zərərsiz olmadığı artıq bilinir. 2025-ci ildə aparılan geniş təhlillər göstərib ki, e-siqaret istifadəçilərində xərçənglə əlaqəli biomarkerlər yüksəlir. Nikotin asılılıq yaradır və gənclərdə klassik siqaretə başlama riskini 3 dəfə artırır.
Ağciyər xərçəngi hallarının təxminən 70%-i siqaretlə bağlıdır. Siqareti tamamilə həyatımızdan çıxarsaq, ağciyər xərçəngi demək olar ki, yox olardı.
Xüsusilə 40 yaşdan yuxarı və siqaret çəkən şəxslərin mütəmadi müayinəsi vacibdir. 50 yaşdan yuxarı və siqaret çəkmiş şəxslərdə illik aşağı dozalı KT müayinəsi erkən diaqnoz şansı yaradır. Ağciyər xərçəngi uzun müddət əlamətsiz irəliləyə bilər. Bu əlamətlər isə ciddi qəbul edilməlidir:
- Keçməyən öskürək
- Qanlı bəlğəm
- Nəfəs darlığı
- Döş qəfəsi ağrısı
- İştahsızlıq, arıqlama
- Səs batıqlığı
- Təkrarlanan sətəlcəm
2025-ci ildə ağciyər xərçəngi müalicəsində diqqətəlayiq irəliləyişlər olub.
• Taletrektinib – ROS1 pozitiv və beyin metastazlı xəstələrdə təsirli nəticələr verib.
• Datopotamab deruxtecan – EGFR mutasiyalı xəstələrdə daha az yan təsirlə yüksək uğur göstərib.
İmmunoterapiya artıq yalnız irəliləmiş mərhələlərdə deyil, əməliyyatdan əvvəl və sonra da istifadə edilərək yeni standart halına gəlib. Cərrahi sahədə VATS texnikasının yayılması xəstələrə daha az ağrı və daha sürətli sağalma üstünlüyü təmin edir.
Maye biopsiya analizləri qanda dövr edən şiş DNT-sini aşkarlayaraq xəstəliyin təkrarlanmasını çox daha erkən mərhələdə müəyyən etməyə imkan verir. Kiçik hüceyrəli ağciyər xərçəngində isə tarlatamab adlı dərman, başqa müalicə seçimi qalmayan xəstələrdə belə şişi kiçildir və ümidverici nəticələr göstərir.
