Dörd astronom Orion bürcündən 1305 işıq ili uzaqlıqda yerləşən gənc ulduz “V883 Orionis” ətrafında protoplanetar diskdə həyatın tikinti blokları ola biləcək mürəkkəb üzvi molekulları (COM) tapıblar.
Onların bu tapıntısı böyük kəşf hesab edilir. Çilidə Atakama Böyük Millimetr Massivindən (ALMA) istifadə etməklə tapılan molekullar etilen qlikol və qlikolonitrilin, DNT və RNT-nin bir hissəsi olan adenin kimi amin turşuları və nukleobazlarla əlaqəli birləşmələrin ilkin təsbitlərini əhatə edir.
Turkustan.az xəbər verir ki, “The Astrophysical Journal Letters” jurnalında dərc olunan kəşf həyatın kimyəvi quruluş bloklarının kosmosda əmələ gəldiyini və geniş yayıla biləcəyini, formalaşmalarının erkən mərhələsində gənc planetlərə keçə biləcəyini göstərir.
Günəşlə müqayisədə “körpə”
“Space.com” yazır ki, “V883 Orionis” təqribən 500000 yaşında olan proto-ulduzdur və bu, onu 4,6 milyard yaşında olan Günəşimizlə müqayisədə “körpə” edir. Ulduz aktiv kütlə yığılma mərhələsindədir, ətrafdakı diskdən qaz və toz çəkir və nəticədə planetlər əmələ gəlir. Bu proses diski qızdıran, donmuş molekulları buxarlayan və ALMA radio teleskopu ilə aşkar edilə bilən güclü şüalanma alovları ilə müşayiət olunur.
Maks Plank Astronomiya İnstitutundan (MPIA) tədqiqat rəhbəri Əbubəkr Fadul deyib: "Bu məşəllər normal soyuq bölgələrdə belə diski qızdırmaq üçün kifayət qədər güclüdür və aşkar etdiyimiz kimyəvi maddələri buraxır".
Atakama səhrasındakı 66 radioteleskopdan ibarət ALMA silsiləsi elm adamlarına 348-366 GHz tezlik diapazonunda etilen qlikol və qlikolonitrilin də daxil olduğu 17 mürəkkəb üzvi molekulun zəif spektral siqnallarını təcrid etməyə imkan verdi.
Həyatın tikinti blokları
Kompleks üzvi molekullar (COM) ən azı bir karbon atomu da daxil olmaqla beşdən çox atomu olan molekullardır. Onların DNT və RNT-ni təşkil edən amin turşuları, şəkərlər və nukleotidlər kimi bioloji molekulların əsas prekursorları olduğu düşünülür. “V883 Orionis”-in protoplanetar diskində etilen qlikol (qlikolaldehid kimi sadə şəkərlərlə əlaqəli şəkər spirti) və qlikolonitril (qlisin və alanin, həmçinin adenin amin turşularının xəbərçisi) daxil olmaqla, on yeddi belə molekul aşkar edilib.
Qlikolonitril xüsusilə vacibdir, çünki o, ammonyak ilə reaksiyaya girərək ən sadə amin turşusu olan qlisini əmələ gətirə bilir, həmçinin DNT-nin dörd nukleobazından biri olan adeninin əmələ gəlməsində iştirak edə bilir. Etilen qlikol, öz növbəsində, əvvəllər digər ulduz sistemlərində kəşf edilmiş sadə şəkər olan qlikolaldehidə çevrilə bilər. Bu tapıntılar həyat üçün zəruri olan kimyəvi mürəkkəbliyin planetlərin əmələ gəlməsindən əvvəl də yarana biləcəyini təsdiqləyir.
"Kimyəvi sıfırlama" ssenarisinin təkzibi
Əvvəllər hesab olunurdu ki, proto-ulduzdan protoplanetar diskə malik gənc ulduza keçid dağıdıcı proseslərlə - güclü radiasiya, şok dalğaları və əvvəlki mərhələlərdə əmələ gələn mürəkkəb molekulları məhv edən qaz emissiyaları ilə müşayiət olunur. Bu, planetlərin, asteroidlərin və kometaların əmələ gəlməsi zamanı həyat üçün zəruri olan molekulların protoplanetar disklərdə yenidən formalaşmalı olduğu "kimyəvi sıfırlama" hipotezinə gətirib çıxardı.
Lakin yeni məlumatlar bu ssenarini təkzib edir.
“Nəticələrimiz göstərir ki, protoplanetar disklər mürəkkəb molekulları əvvəlki mərhələlərdən miras alır və onların formalaşması protoplanetar disk mərhələsində davam edə bilər”, - MPIA-dan tədqiqatın həmmüəllifi Kamber Şvarts bildirib.
Bu, həyatın kimyəvi prekursorlarının ayrı-ayrı planet sistemləri ilə məhdudlaşmaqdansa, Kainatda geniş yayıla biləcəyini göstərir.
Molekullar necə kəşf edildi?
Kəşf “FU Orionis” adlı obyektlər sinfinə aid olan və qəfil parlaqlıq partlayışlarını yaşayan “V883 Orionis”-in unikal xüsusiyyətləri sayəsində mümkün olub. Bu partlayışlar ətrafdakı diski qızdırır, mürəkkəb molekulların tutulduğu buzları buxarlayır, onları qazlara çevirir və burada ALMA tərəfindən aşkar edilən radio siqnalları verir. Tədqiqatçılar 15 emissiya xətti etilen qlikolun (təxminən 300 °C-də) və 6 xətti qlikolonitrilin (88 °C-də) təhlili üçün spektroskopiyadan istifadə edərək, Monte Karlo analizindən istifadə edərək onların mövcudluğunu təsdiqləyiblər.
Etilen qlikol və qlikolonitril radiotezliklərdə yayılır və ALMA onları aşkar etmək üçün idealdır. Bununla belə, komanda qeyd edir ki, bu tapıntıları qəti şəkildə təsdiqləmək üçün daha mürəkkəb molekulları da aşkar edə biləcək daha yüksək ayırdetmə məlumatlarına ehtiyac var.
Həyatın kosmik mənşəyi
“V883 Orionis”-də mürəkkəb üzvi molekulların aşkarlanması həyatın kimyəvi quruluş bloklarının ulduzlararası buludlarda əmələ gəlməsi və protoplanetar disklərə köçürülməsi fikrini dəstəkləyir. Bənzər bir proses Günəş sistemində də müşahidə olunur: kometlər Günəşə yaxınlaşdıqca isinərək, buzlarından molekulları buraxaraq quyruqlarını və komalarını yaradırlar. Etilen qlikol Lemmon, Lovejoy kometlərində tapılıb və uzaq ulduz sistemlərinin kimyası ilə bizimkilər arasındakı əlaqəni göstərir.
"Bizim tapıntılarımız ulduzlararası buludlardan tam formalaşmış planet sistemlərinə qədər davamlı kimyəvi zənginləşmə xəttini göstərir", deyə Fadul bildirib. Bu, həyat üçün inqrediyentlərin Yerin unikal xüsusiyyəti deyil, planetin formalaşmasının standart hissəsi ola biləcəyini göstərir.
Növbədə nə var?
Nəticələr ümidverici olsa da, alimlər vurğulayırlar ki, bütün spektral siqnallar hələ də deşifrə olunmayıb:
"Daha yüksək dəqiqlikli məlumatlar etilen qlikol və qlikolonitrilin aşkarlanmasını təsdiq edəcək və bəlkə də hələ müəyyən etmədiyimiz daha mürəkkəb kimyəvi maddələri aşkar edəcək".
Fadul əlavə edib ki, elektromaqnit spektrinin digər zolaqlarını öyrənmək daha mürəkkəb molekulları aşkar edə bilər:
“Kim bilir ki, başqa nə tapa bilərik?”
Bu kəşf təkcə həyatın mənşəyi haqqında anlayışımızı dərinləşdirmir, həm də həyatın kimyəvi prekursorlarının kainatda hər yerdə ola biləcəyini vurğulayır. ALMA və digər teleskoplarla gələcək tədqiqatlar DNT və RNT-ni təşkil edən molekulların kosmosda necə əmələ gəlməsi və yayılması ilə bağlı daha çox təfərrüatları ortaya çıxara bilər. /Cebheinfo.az/
