Zəncirotu çoxillik ot bitkisi olub, Asrtakimilər fəsilsinə aiddir. Bu bitki ən çox MDB ölkələrində bitir. Onu xalq arasında müxtəlif adlarlar da tanıyırlar. Zəncirotunun elmə 2000-ə yaxın növü məlumdur, amma, 70 növü dəqiq öyrənilib. Onun ən çox aşağıdakı növlərinə rast gəlinir:
Adi zəncirotu - bu bitkinin ən çox rast gəlinən növü sayılır.
Turkustan.az immunitet.az-a istinadən bildirir ki, bu növə sahə, aptek və ya dərman zəncirotu da deyilir. Zəncirotu ən çox sahələrdə, istifadə olunmayan ərazilərdə, yol kənarlarında bitir. Rusiyada, Belorusiyada, Qafrazda, Ukraynada və Orta Asiya ölkələrində yabanı halda yetişir.
Adi zəncirotu - Rusiyanın qırmızı kitabına düşüb. Zəncirotunun bu növü çiçəklərinin rənginin digər növlərdən fərqləndiyinə görə seçilir. Onun ləçəklərinin orta hissəsi ağ, kənarları isə sarı rəngdə olur.
Ağbəniz zəncirotu - Kamçatkada bitir. Bu uzaq şimal ölkələrində dekorativ çiçək hesab edilir.
Payız zəncirotu - ən çox Krım yarımasında, Balkan ölkələrində bitir.
Düzyarpaq zəncirotu - Yaponiyada, Çində, Koreyada və Primorskda bitir.
Zəncirotu 10-50 sm hündürlüyünə qədər qalxa bilir. Onun uzun yarpaqlarının kənarları kəsik, dişli formada, kökü isə mil olub 20 sm dərinliyə qədər uzana bilir. Onun toxumları yumşaq və uçucu olur.
Zəncirotunun faydalı xüsusiyyətləri
Bu bitkinin 100 qramının tərkibində aşağıdakı maddələr var:
- Su - 85,6 qr
- Zülal - 2,7 qr
- Yağlar - 0,7 qr
- Karbohidratlar - 9,2 qr
- Qida lifləri - 3,5 qr
- Kalori - 45 kKal.
Zəncirotunun tərkibi kalsium, kalium, natrium, fosfor, maqnium, dəmir, selen, sink, marqanes, C, E, PP, K, A, B1, B2, B6, B9 vitaminləri ilə zəngindir. Zəncirotu qurudulduqdan sonra da onun tərkibində olan vitaminlərin keyfiyyəti itmir. Zəncirotu çiçəyində karotinoidlər( taraksantin, kauçuk, selik, flavonsantin), uçucu yağlar, triterlenov spirti(arnidol, faradiol), inulin, qatran, kauçuk, A, B1, B2, C vitaminləri və mineral duzlar var. Zəncirotu kökünün 25%-ni inulin, triterpenov birləşmələri(amirin,tarakserol və s.) tanin maddələri, qətran, mineral duzlar(çoxlu miqdar kalium), inozitlər, steroidlər, xolin, vitaminlər, kauçuk, uçucu yağlar, flavonoidlər var.
Zəncirotundan hansı məqsədlə istifadə edilir?
Qurudulmuş zəncirotundan müxtəlif bitki çaylarının hazırlanmasında istifadə edilir.
Zəncirotunun yaşıl yrpaqlarını duzlu suda isladıb, sonra üstünə istiot səpərək yedikdə dadlı olur.
Təzə açmış zəncirotu çiçəklərini marinadlaşdırıb dəmləmələrin və losyonların hazırlanmasında istifadə edilir.
Zəncirotu çiçəyinin şirəsi kosmetologiya sahəsində geniş istifadə olunur.
Müalicəvi xüsusiyyətləri
Uzun illər boyu zəncirotundan orqanizmin yeniləşməsi üçün istifadə edilib. Onun həzm sistemini sürətləndirdiyi, mədə şirsinin ifraz olunma funksiyasını yaxşılaşdırdığı, iştahanı artırdığı, metobolizmi normallaşdırdığı öz sübutunu tapıb. Zəncirotu öd durğunluğu zamanı yığılıb qalmış ödün axmasını sürətləndirir, qanda şəkərin miqdarının artmamasını nəzarət altında saxlayır, orqanizmin tonusunu yüksəldir, immuniteti artırır. Zəncirotundan həm tibbdə, həm də xalq təbabətində istifadə edilir. Onun kökü qanda olan xolesterinin miqdarının azalmasına səbəb olur. Zəncirotundan hazırlanmış şirə qaraciyərin fəaiyyətini yaxşılaşdırır. Zəncirotu kökünün üyüdülmüşündən əldə olunan tozu yaralara səpdikdə qısa bir zamanda sağalır. Bu tozu içdikdə qanda şəkərin miqdarı aşağı düşür. Oftolmoloqlar zəncirotu kökündən hazırlanan tozu içən adamların görmə qabiliyyətlərinin yaxşılaşdığını söyləyirlər. Uzun müddət onu qəbul eləmək isə gözün katarakt xəstəliyinin əlamətlərinin azalmasına səbəb olur. Zəncirotu bitkisinin müalicəvi xüsusiyyətləri çox genişdir. Bu səbəbdən də onu dünyanın ən qiymətli dərman bitkiləri ilə müqayisə eləmək mümkündür. Braziliyada zəncirotunun sinqa, qaraciyər və sidik sistemi xəstəliklərinin dərmanı kimi tanıyırlar. Kosta-Rika apteklərində zəncirotunu şəkərli diabet xəstələri üçün dərmanlar satılan apteklərdə satırlar. Qvatemalada zəncirotundan anemiyanın kopleks müalicəsi və orqanizmin möhkəmlənməsi üçün istifadə edirlər.
Zəncirotunun zərərli və təhlükəli xüsusiyyətləri
Zəncirotu orqanizmdə qəbul edilən dərman preparatlarının təsirini azalda bilir. Zəncirotu orqanizmin turşuluğunu azaltmaq qabiliyyətinə malikdir. O mədə şirəsinin azalmasına səbəb ola bilir.
Qandurulducu dərmanlarla qəbul edlməsi qanaxmalara səbəb ola bilir.
