Osmanlı dövrü yazıları araşdırıldığında üçlü bir dildən, ərəb-fars-türk qarışığından istifadə olunduğu, lakin danışıq dilində türkcənin üstünlük təşkil etdiyi görülür.
Bəs Osmanlı dövründə insanlar gündəlik həyatda necə danışırdılar? Yazı və danışıq dili bir-birindən xeyli fərqlənirdi.
1700 İLLƏRDƏ OSMANLIDA GÜNDƏLİK SÖHBƏT NÜMUNƏSİ:
- Oğlan, səhər yaxındır?
+ Hətta günəş bir saatdan çox doğdu.
- Heç olurmu? Mən bu qədər oymuşam?
+ Pəncərələri açanda məni görəcəksən.
- Sən realsan. İndi tez plaşımı və xalatımı gətir mənə.
+ Budur, başın gəmidə sənin yanındadır.
- Bax, indi mənə su gətir; Qoy əl-üzümü yuyum.
+ İsti istəyirsən?
Osmanlı dövrünün yazılı dilində bir nağıl:
Bir vaxtlar ağır xəstə olanda və sahibi səhhətindən ümidsiz olanda anasından istədiyi cavabı alıb, sağlamlığı üçün çoxlu nəzirlər edib. Hətta anası rədd cavabı verib: “Bu xidməti sənin xatirinə yerinə yetirəcəyəm, amma qorxuram ki, zəhmətim boşa çıxsın; Çünki sən öz həyatında hər səcdəni və bütün mehrabları həmişə tərifləyib tərifləyərdin. İndi necə istərdiniz ki, sizin üçün şəfa duasına gedim və bu duanın qəbul olmasını ümid edim.
Eyni nağıl danışıq dilində danışılır:
Yeniyetmə xəstələnəndə və sağlamlığından ümidini kəsəndə anasına dua edir, məbədlərə gedib sağlamlığı üçün çox xoş arzular edir və anası cavab verir və deyir: "Sənin xatirinə, bu xidməti görəcəyəm. Amma zəhmətlərimin boşa çıxmasından qorxuram”. Çünki siz sağ ikən həmişə ibadət yerlərinizlə, mehrablarınızla natəmiz idiniz, indi necə cəsarətlə sizə şəfa diləməyimi istəyirsiniz və hətta bu dua da Allah dərgahında qəbul olunar.
Eltac Zülfüqaroğu/Turkustan.az
