Uzun müddət tarixçilər hesab edirdilər ki, Napoleonun Rusiyaya hücumu zamanı onun yarım milyondan çox ordusuna ən böyük zərəri yatalaq tif xəstəliyi vurub. Lakin yeni DNT tədqiqatı bu nəzəriyyəni təkzib edərək ciddi xəstəliklərin digər iki törədicisini əsas səbəb kimi göstərib.
Napoleon Bonapartın 1812-ci ildə Rusiya imperiyasına 615 mindən çox əsgərlə Neman çayını keçərək, etdiyi həmin dəhşətli yürüş tarixdəki ən böyük hərbi səhvlərdən biri hesab olunur. Cəmi altı aydan az müddətdə yarım milyondan çox fransız əsgəri aclıqdan, soyuqdan və xəstəliklərdən həlak oldu. Uzun illər boyu xəstəliklər arasında əsas “qatil” tif hesab edilirdi, lakin genetika sahəsində son nailiyyətlər bu tarixi versiyaya yenidən baxmağa imkan verdi.
Həqiqi törədicilər: enterik və təkrar qızdırmalar
Fransız həkimlərinin və əsgərlərinin tarixi qeydləri həqiqətən də əsas ölüm səbəbi kimi yatalaq tifi göstərirdi və xəstəliyin rus əsgərlərindən daha çox can aldığı iddia olunurdu. Bu nəzəriyyə həmçinin ölən əsgərlərin cəsədlərində həmin tif növünün əsas daşıyıcısı olan bitlərin aşkarlanması ilə dəstəklənirdi.
Lakin Fransadakı Paster İnstitutunun mikrob paleogenetikləri, Nikola Raskovanın rəhbərliyi altında bu versiyanı yoxlamağa qərar verdilər. Onlar Vilnüsdə aşkar edilmiş kütləvi məzarlıqdakı 13 əsgərin qalıqlarını tədqiq etdilər. Həmin yer Napoleonun ordusunun 1812-ci ilin dekabrında geri çəkiliş zamanı dayanacaqlarından biri olmuşdu.
Əsgərlərin dişlərindən DNT çıxarılıb sekvensləşdirildikdən sonra alimlər yatalaq tifinə səbəb olan “Rickettsia prowazekii” bakteriyasına dair heç bir iz tapmadılar. Bunun əvəzində, komanda iki başqa bakteriyanın fraqmentlərini aşkar etdi:
Salmonella enterik — enterik qızdırmaya səbəb olan bakteriya, başqa adı ilə qarın yatalağı;
Borrelia recurrentis — təkrar qızdırmanın törədicisi.
Niyə tarixi nəzəriyyə haqqında səpgili tif yanlışdır?
Yeni kəşf səpgili tifin nə üçün uzun müddət “əsas şübhəli” olaraq qaldığını da izah edir.
İfritə (qarın) tifi öz adını (tifoid — yəni “tifə bənzər”) məhz simptomların oxşarlığına görə alıb və daha sonra, XIX əsrdə, ayrıca bir xəstəlik kimi tanınıb.
Təkrarlanan qızdırma da çox vaxt geyim bitləri vasitəsilə ötürülür ki, bu da ilkin dəlilləri əlavə olaraq çaşdırmışdı.
Nikolas Raskovanın fikrincə, onların tədqiqatının mümkün olması, hətta güclü şəkildə parçalanmış və deqradasiyaya uğramış qədim DNT ilə işləməyə imkan verən ən yeni sekvens texnologiyaları sayəsindədir.
“Bu gün sahib olduğumuz texnologiyadan istifadə edib 200 il boyunca torpaq altında qalmış bir şeyi aşkar etmək və diaqnoz qoymaq çox həyəcanvericidir,” — deyə Raskovan bildirib.
Maraqlıdır ki, aşkar edilmiş Borrelia recurrentis ştammı hələ Dəmir dövründə, təxminən 2000 il əvvəl Britaniyada mövcud olmuş bir ştamm ilə ortaq xəttə malikdir. Bütün müasir ştammlar bu bakteriyanın başqa bir xəttinə aid olsa da, görünür bu qədim variant kifayət qədər uzun müddət mövcud olub və Fransız imperatorunun ordusunu məhv edən əsas amilə çevrilib./lent.az
