Müəllif: Türkoloq alim Elçin İbrahimov
2025-ci il dekabrın 5-də Bakıda Hədəf STARS Campusunda türk dünyasının elm və mədəniyyət həyatında mühüm hadisə baş verir: Turan Balabilgə Akademiyasının təntənəli açılış mərasimi keçirilir. Bu Akademiya yalnız yeni bir elmi müəssisənin yaranması deyil, eyni zamanda türk xalqlarının əsrlərdir davam edən ortaq maarifçilik arzularının institusional şəkildə reallaşması deməkdir. Əsası qoyulan qurum həm intellektual inteqrasiya məkanı, həm də ümumtürk düşüncəsinin XXI əsrdə yenilənmiş simvoludur.
Bu təşəbbüs, geniş mənada, Qaspıralı İsmayıl bəyin “Dildə, fikirdə, işdə birlik” idealının müasir reallıqlara uyğun şəkildə həyata keçirilməsinin növbəti mərhələsidir. İ.Qaspıralı üçün maarifçilik yalnız təhsil deyil, həm də türk dünyasını modernləşdirən, xalqlar arasında elmi və mədəni körpülər quran güclü vasitə idi. Turan Balabilgə Akademiyasının fəlsəfəsi məhz bu düşüncənin davamıdır: ortaq bilik məkanı yaratmaq, türk xalqlarının elmi potensialını bir araya gətirmək və gələcək nəsilləri vahid ideya ətrafında yetişdirmək.
Turan Balabilgə Akademiyasının açılışı təkcə yeni bir təhsil müəssisəsinin fəaliyyətə başlaması deyil, həm də türk dünyasının elmi, mədəni və intellektual inteqrasiyasına verilən strateji dəstək kimi qiymətləndirilir. Mərasimdə müxtəlif ölkələrdən alimlərin, ictimai xadimlərin və qonaqların iştirakı nəzərdə tutulur. Açılış proqramı ümumtürk mədəniyyətini əks etdirən təqdimatları, elmi müzakirələri və akademiyanın gələcək fəaliyyət istiqamətlərini nümayiş etdirən tədbirləri özündə birləşdirir. Bu proqramın ümumi ruhu Turan Balabilgə Akademiyasının sırf tədris mərkəzi olmadığını, türk dünyasının elmi-sivilizasiya xəritəsini formalaşdırmağı qarşısına məqsəd qoyan genişmiqyaslı ideya mərkəzi olduğunu göstərir.
Qaspıralı İsmayıl bəyin türk dünyası üçün irəli sürdüyü “Dildə, fikirdə, işdə birlik” ideyası əsrlər boyu ortaq maarifçilik xəttinin əsas istiqamətlərindən biri olmuşdur. Onun məqsədi türk xalqlarını dil, elm və təhsil müstəvisində yaxınlaşdırmaq, ortaq düşüncə məkanı yaratmaq və mədəni inkişafı vahid platformada təmin etmək idi. Müasir dövrdə bu ideyaların həyata keçirilməsi genişmiqyaslı elmi və tədris mərkəzləri vasitəsilə mümkündür. Turan Balabilgə Akademiyası da həmin maarifçilik xəttinin XXI əsrdə davam etdirilməsi üçün yaradılan strateji bir platformadır. Akademiya türk dünyasının elmi potensialını birləşdirir, ortaq tədqiqat məkanını formalaşdırır və gələcək nəsil alim və mütəfəkkirlərin inteqrasiya olunmuş bilik sistemi üzərində yetişməsinə imkan yaradır. Bu mənada Turan Balabilgə Akademiyası Qaspıralının ideyalarının müasir institusional təzahürü və onun arzuladığı ümumtürk maarifçilik hərəkatının yeni mərhələsidir.
Turan Balabilgə Akademiyasının fəaliyyətə başlaması türk dünyasında elmi və mədəni inteqrasiyanın inkişafında yeni bir mərhələ açır. Bu təşəbbüs ümumtürk əməkdaşlığının genişlənməsinə, ortaq elmi mühitin formalaşmasına və türkoloji tədqiqatların daha sistemli şəkildə aparılmasına şərait yaradır. Akademiyanın yaradılması həm mövcud elmi əlaqələri dərinləşdirir, həm də gələcək nəsillər üçün vahid intellektual məkanın formalaşmasına xidmət edir.
Bu yeni mərhələnin mühüm istiqamətlərindən biri ortaq türk əlifbası əsasında nəşr olunan dərsliklərin və elmi ədəbiyyatın geniş istifadəsi olacaqdır. Orta məktəblər üçün hazırlanmış bu kitabların Turan Balabilgə Akademiyasında da tədris prosesinə daxil edilməsi yalnız bilik ötürülməsini deyil, həm də ortaq dil düşüncəsinin yaranmasını sürətləndirəcək. Eyni əlifbanın tətbiqi türk xalqları arasında ünsiyyət maneələrini minimuma endirəcək, oxu və yazı prosesində yaxınlaşmanı gücləndirəcək, ortaq terminoloji bazanın formalaşmasına şərait yaradacaq və qısa zamanda ümumi dil birliyinin bərqərar olmasına real zəmin yaradacaqdır. Bu mənada ortaq əlifbanın tədris və elmi mühitdə tətbiqi Turan Balabilgə Akademiyasının fəaliyyətində strateji istiqamət hesab olunur və gələcək nəsillərin ünsiyyət, tədqiqat və yaradıcılıq imkanlarını daha da genişləndirəcək.
Bu işdə əməyi və çoxlu zəhmətləri olan əziz dostum Şəmil Sadiqə və bu təşəbbüsdə birgə çalışan bütün şəxslərə təşəkkür edir, minnətdarlığımı bildirirəm. Şəmil Sadiqi hər zaman görkəmli türk şairi Ziya Paşanın “Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz, şahsın görünür rutbeyi aklı eserinde” misraları ilə xatırlayıram. Gördüyü işlər göz qabağındadır və eyni zamanda gələcəkdə görəcəyi işlərin xəbərini, mesajını da daşıyır. Bu yolda ona uğurlar diləyirəm.
Beləliklə, Turan Balabilgə Akademiyası yalnız bu günün ehtiyaclarına cavab verən bir tədris və tədqiqat mərkəzi deyil, həm də türk dünyasının gələcək ideya xəritəsini müəyyən edəcək intellektual platformadır. Onun açılışı tarixi irsin davamı olmaqla yanaşı, Qaspıralı İsmayıl bəyin bir əsr əvvəl irəli sürdüyü birlik, elm və müasirlik idealının çağdaş şəraitdə gerçəkləşməsinin aydın göstəricisidir.
