Müharibə hələ bitməsə də, Rusiyanın avropalı qonşuları artıq ən pis ssenariyə - Rusiyanın işğalına hazırlaşırlar
Polşa, Baltikyanı ölkələr və Şimali Avropa əmindir ki, Ukrayna-Rusiya atəşkəs razılaşması əldə olunarsa, onların təhlükəsizliyinə təhlükə kəskin şəkildə artacaq: Rusiya NATO-nun şimal-şərq cinahına qoşunların yenidən silahlanması və yerləşdirilməsi planlarının həyata keçirilməsini sürətləndirəcək. Müharibə hələ bitməsə də, Rusiyanın avropalı qonşuları artıq ən pis ssenariyə - Rusiyanın işğalına hazırlaşırlar. Şimal-Şərqi Avropada bunun 2030-cu ildən əvvəl baş verə biləcəyinə inanılır.
Fevral ayında Danimarka hərbi kəşfiyyatı təhdid qiymətləndirməsini təqdim edib. Ona əsasən, Ukraynada döyüşlər dayandırılsa, Rusiya təxminən altı ay ərzində qonşu ölkələrdən birində lokal müharibə apara bilər. Təxminən iki ildən sonra Rusiya Baltik dənizi regionunda bir neçə ölkəyə qarşı müharibəyə hazır olacaq. Beş ildən sonra Rusiya Avropa qitəsində ABŞ-ın iştirakı olmadan genişmiqyaslı müharibəyə hazır ola bilər.
Almaniya Silahlı Qüvvələrinin Baş Müfəttişi Carsten Breuerin fikrincə, Rusiya potensial olaraq 2029-cu ildə NATO-ya üzv dövlətlərə qarşı genişmiqyaslı silahlı təcavüzə başlaya bilər: “Hamımız Rusiya tərəfindən təhlükə altındayıq. Rusiyanın aqressiv revizionizmi təkcə Ukraynanın təhlükəsizliyini və ərazi bütövlüyünü deyil, həm də Avropadakı ümumi təhlükəsizliyimizi təhdid edir”.
Almaniya kəşfiyyatının rəhbəri Bruno Kahl hesab edir ki, Ukraynada müharibə nə qədər tez başa çatsa, Rusiya bir o qədər tez Qərb ölkələrinin gücünü sınamaq və Vaşinqton müqaviləsinin 5-ci maddəsinin effektivliyini yoxlamaq istəyəcək.
ZN.UA ekspertlərə istinadən yazıb ki, Kremlin Baltikyanı və ya Skandinaviya ölkələrinə qarşı potensial əməliyyatının məqsədi onların ərazilərinin bir hissəsinin ələ keçirilməsi deyil, NATO-nun hərbi-siyasi təşkilat kimi dağılması olacaq. Moskva hesab edir ki, Qərb riskə getməyə hazır deyil və nüvə eskalasiyası perspektivi ilə üzləşməkdənsə, müttəfiqlik öhdəliklərini yerinə yetirməkdən və silahlı münaqişəyə müdaxilə etməkdən yayınmağa üstünlük verəcək.
Bu qiymətləndirməni Qərbin Rusiya-Ukrayna müharibəsi zamanı riskləri minimuma endirməyə və Rusiya ilə birbaşa qarşıdurmadan yayınmağa çalışan davranışı və Rusiyanın Finlandiya və Norveç yaxınlığında hərbi fəallığını artırmasından “heç də narahat olmayan” ABŞ Prezidenti Donald Trampın son sözləri təsdiq edir. Hazırkı Amerika administrasiyasının mövqeyi ABŞ-ın Avropadakı müttəfiqlərini 5-ci maddə əsasında müdafiə edəcəyinə dəfələrlə şübhə etməyə əsas verib.
Ola bilsin ki, bəziləri üçün NATO-nun şimal-şərq cinahında hərbi münaqişə ağlasığmaz həyəcanverici ssenari kimi görünür. Bəs Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsi absurd görünmürdü?
İndi də Kreml Avropanı inandırmağa çalışır ki, onun heç bir aqressiv niyyəti yoxdur. Lakin bununla yanaşı, Moskva kritik situasiyalarda Qərbin davranışını sınaqdan keçirir: onun təyyarələri NATO-ya üzv ölkələrin hava məkanını pozur və onların təyyarələrinə təhlükəli şəkildə yaxınlaşır, Rusiya hakimiyyəti peyk naviqasiyasını bloklayır, Estoniyadan gələn neft tankerini saxlayır, Rusiya və ya Belarus ərazisindən gələn qeyri-qanuni miqrantlar kütləvi şəkildə NATO ölkələri ilə sərhəddəki keçid məntəqələrinə hücum edir.
Rusiya Ukraynaya qarşı müharibədə bütün resurslarından istifadə etdiyindən, əsgər və texnika çatışmazlığı səbəbindən hazırda Baltikyanı və Şimali Avropa ölkələri üçün hərbi təhlükədə real artım müşahidə olunmur. Bununla belə, Rusiya siyasətçilərinin Finlandiya, Polşa və Baltikyanı ölkələrə qarşı təhdidləri, Rusiyanın uzunmüddətli planları və qərb sərhədlərində hərbi infrastrukturun yaradılması qonşu dövlətlərin narahatlığına səbəb olur.
Aprelin sonunda “The Wall Street Journal” qəzeti Rusiyanın Avropa ilə sərhədi boyunca hərbi mövcudluğunu artırdığını yazmışdı. Finlandiyadan təxminən 160 kilometr aralıda yerləşən Petrozavodskda ruslar yeni ordu komandanlığı yaratmaq üçün bazalarını genişləndirir, kazarmalar, təlim poliqonları və texnika anbarları da daxil olmaqla, on minlərlə əsgərin yerləşdirilməsi üçün qərargah və infrastruktur qururlar. Moskva həmçinin Finlandiya sərhədi boyunca və daha sonra Estoniyaya gedən dəmiryolunu təkmilləşdirir. Moskva həmçinin Kalininqrad anklavında, o cümlədən hərbi varlığını artırmağa davam edir: “İsgəndər” raket sistemləri və S-400 sistemləri quraşdırır. Eyni zamanda, Belarusda nüvə silahı yerləşdirir. Rusiya mütəmadi olaraq Minsklə birgə hərbi təlimlər keçirir, o cümlədən NATO ölkələrinə hücum ssenariləri: xüsusən, sentyabrda “Zapad-2025” təlimləri planlaşdırılır. Baltik dənizində və ona bitişik ərazilərdə təlimlər keçirir ki, bu da güc nümayişi və potensial ssenarilərin inkişafı kimi qəbul edilir.
Eyni zamanda, Kreml kiberhücumlardan, dezinformasiyadan, proksi strukturlara dəstəkdən və region ölkələrinin siyasi həyatına müdaxilədən istifadə edir, vəziyyəti sabitsizləşdirməyə çalışır, “rusdillilərin” hüquqlarının pozulması mövzusu ilə oynayır. Öz növbəsində, Şimali və Şərqi Avropa ölkələri - Polşadan tutmuş Norveçə qədər - Rusiyanın öz daxili işlərinə və kibertəhlükəsizlik əməliyyatlarına müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün təkcə əks-kəşfiyyat tədbirləri həyata keçirmir, həm də müdafiə siyasətini sürətlə yenidən qurur.
Bu ölkələr NATO müttəfiqlərinin öhdəliklərini yerinə yetirəcəyinə ümid edirlər. Hələlik Alyans Avropanın şimal-şərqində hərbi mövcudluğunu gücləndirir, çoxmillətli bölməılər yerləşdirir və müntəzəm olaraq təlimlər keçirir. Amma bu ölkələr həm də ordularını gücləndirir, yeni hərbi bazalar tikir, aerodrom və limanları modernləşdirir, sərhədləri möhkəmləndirir: tank əleyhinə maneələr quraşdırır, səngərlər qazır və piyada əleyhinə minalardan istifadə praktikasına qayıdırlar. Məsələn, Polşa müdafiə büdcəsini ÜDM-in 4,7%-nə qədər artırıb ki, bu da digər NATO ölkələrindən çoxdur. Varşava ordusunu kütləvi şəkildə yenidən silahlandırır, sayını 300 min nəfərə çatdırmağı planlaşdırır. Ərazi müdafiə qüvvələrini inkişaf etdirir. Polşa ABŞ-dan (Abrams tankları, Patriot sistemləri, HIMARS) və Cənubi Koreyadan (K2 tankları, K9 özüyeriyən silahlar, FA-50 təyyarələri) aktiv şəkildə avadanlıq alır. Varşava Rusiya və Belarusla sərhəddə istehkam xətti qurur, vəziyyətin gərginləşəcəyi təqdirdə mümkün hücuma – “Şərq qalxanı”na hazırlaşır.
Bununla belə, Polşa əsgər çatışmazlığı ilə üzləşə bilər: rusların hücumu zamanı polyakların əksəriyyəti orduya qoşulmağa hazır deyil. IBRiS-in keçirdiyi sorğunun nəticələrinə görə, respondentlərin 18,5%-i müharibə olacağı təqdirdə xaricə gedəcəklərini bildirib. Respondentlərin daha 14,1%-i Polşada yaşamaq üçün daha təhlükəsiz yer tapmağı planlaşdırır. Könüllü fəaliyyət 25% tərəfindən seçiləcək. Yetkin əhalinin isə yalnız 10,7%-i könüllü olaraq silahlı qüvvələrə qoşulmağa hazırdır (2024-cü ildə 15,7%-ə qarşı).
Latviya, Litva və Estoniya ordularının sayını artırır, hava hücumundan müdafiəyə sərmayə qoyur və ərazi müdafiəsini inkişaf etdirir. Xüsusilə Estoniya könüllü milisləri – “Kaitseliit”i fəal şəkildə inkişaf etdirir. Bundan əlavə, NATO-nun çoxmillətli döyüş qrupları Baltikyanı ölkələrdə yerləşdirilib. Hazırda Estoniyada Britaniya briqadası və zirehli qrup, Litvada alman zirehli briqadası, Latviyada isə Kanada komandanlığı altında çoxmillətli qüvvələr yerləşdirilib.
Bundan əlavə, Baltikyanı ölkələr Kalininqradı Rusiyanın peyki Belarusdan ayıran, Polşa ilə Litva arasında olan dar ərazi olan Suvalkinin zəifliyinə xüsusi diqqət yetirirlər. Onun Rusiya tərəfindən mümkün ələ keçirilməsi hərbi planlaşdırmada əsas ssenarilərdən biridir. Buna görə də təsadüfi deyil ki, NATO-nun Latviya, Litva, Polşa və Estoniyada yerləşdirilən dörd döyüş qrupuna komandanlıq etdiyi Şimal-Şərq Çoxmillətli Korpusunun qərargahı Polşanın Şeçin şəhərində yerləşir.
Finlandiya Rusiyanın hərəkətlərini diqqətlə izləyir. Ümumi sərhədi 1,3 min km olan Helsinki maneələrin tikintisini sürətləndirib: Finlandiya Moskvanı miqrant axınından istifadə etməklə hibrid əməliyyatda ittiham etdikdən sonra sərhədin özü 2023-cü ilin payızından bağlanıb. Finlandiya hakimiyyəti Amerikadan F-35 qırıcıları alıb. Onlar ərazi müdafiəsini gücləndirdilər: 5,5 milyon əhalisi olan Finlandiya bir milyon vətəndaşını orduya səfərbər etməyə hazırdır. Hibrid Təhdidlərə Qarşı Mübarizə Mərkəzi Helsinkidə yerləşir. Nəhayət, 2023-cü ildə Finlandiya NATO-ya üzv oldu. Yeni milli təhlükəsizlik strategiyasında Rusiyanı ən ciddi təhdid kimi müəyyən edən İsveç neytrallıq siyasətindən əl çəkərək 2024-cü ildə NATO-ya üzv oldu. Stokholm hərbi büdcəsini artırır, subarktik regionda hərbi mövcudluğunu aktiv şəkildə gücləndirir, təbii sərvətlərinə görə qlobal geosiyasi oyunçular üçün strateji əhəmiyyəti getdikcə artır, dəniz frastrukturunu bərpa edir, dəniz sahillərində və quruda müdafiəni bərpa edir, donanmasını modernləşdirir.
İsveç hökuməti 2025-ci ildən başlayaraq 2,5 milyard dollar dəyərində silah almağı və 2026-2028-ci illərdə təhvil verməyi planlaşdırır. Stokholm bu vəsaiti hava hücumundan müdafiə sistemləri, pilotsuz təyyarələr, raket artilleriyası və sursat almaq üçün istifadə etmək niyyətindədir. İsveç həm ordunun, həm də vətəndaş cəmiyyətinin təcavüzü dəf etməyə hazırlaşdığı “ümumi müdafiə” konsepsiyasını canlandırır: sığınacaq sistemi bərpa olunur və əhaliyə hücum zamanı necə hərəkət etmələri öyrədilir.
2022-ci ildən sonra Danimarka hərbi büdcəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. Kopenhagen quru qoşunlarının əvvəllər kəsilmiş elementlərini bərpa edir, hava hücumundan müdafiəni və hərbi mobilliyi gücləndirir. Danimarka Baltik dənizindən boğazlar vasitəsilə strateji çıxışa nəzarət etdiyi üçün dəniz müdafiəsini gücləndirir, donanmasını modernləşdirir və sualtı qayıqlara qarşı döyüş imkanlarını inkişaf etdirir. Baltik dənizində kabellərin qırılması ilə bağlı bir sıra insidentlərdən sonra Danimarka dəniz infrastrukturunun qorunmasına diqqət yetirir.
Rusiya Kola yarımadasını fəal şəkildə hərbiləşdirir. Təəccüblü deyil ki, Arktika regionuna birbaşa çıxışı olan Norveç Arktikada hərbi mövcudluğunu gücləndirir, o cümlədən qoşunlarını Rusiya Federasiyası ilə sərhədə yaxınlaşdırmaq və Rusiya Şimal Donanmasının fəaliyyətinə nəzarət etməklə. Oslo sualtı monitorinq, erkən xəbərdarlıq sistemləri, hava hücumundan müdafiə və peyk kəşfiyyatını fəal şəkildə inkişaf etdirir. Norveç ərazisində mütəmadi olaraq NATO-nun irimiqyaslı təlimləri (o cümlədən, “Soyuq cavab”) keçirilir.
Beləliklə, Avropa strateji qeyri-sabitlik dövrünə qədəm qoyub. Əgər Vaşinqton müttəfiqlərinə dəstəyi zəifləsə və Avropa məsuliyyətin böyük hissəsini öz üzərinə götürə bilməyəcəksə, bu, Kreml üçün yeni hərbi avantüraya dəvət olacaq. Təhlükə uzaq və ya qeyri-real görünə bilər. Lakin Avropa artıq illüziyalardan ayılır. Çünki Rusiya-Ukrayna müharibəsi bitdikdən sonra Rusiya təhlükəsi aradan qalxmayacaq. Yalnız forma və istiqaməti dəyişəcək. Ukraynanın tarixi öyrədir ki, müharibədən qaçmağın ən yaxşı yolu müharibə başlamazdan əvvəl ona hazır olmaqdır. /ayna.az/
