Asiyanın nüfuzlu inancı olan Buddizmin Avropadakı ilk ardıcılları Egey sahillərindən meydana çıxdı. Minlərlə illik mənbələr üzərində aparılan araşdırmalar Buddanın ideyalarının Şərqdən Qərbə keçdiyi yolu ortaya çıxarsa da, nəticələr dinlər tarixi üçün əhəmiyyətlidir.
Bəziləri üçün din, bəziləri üçün isə həyat fəlsəfəsi olan Buddizm haqqında yeni tapıntılar uzaq Asiyanın köklü inancının Avropaya necə təsir etdiyini ortaya qoyur . Mədəniyyət tarixini və sivilizasiyalararası əlaqələri araşdıran elm adamları Buddizmi Egey və Makedoniyaya qədər davam etdirirlər. Yoqa, meditasiya təcrübələri və şəxsi inkişaf ədəbiyyatı ilə bu gün Qərbə təsir edən Buddizmin Avropa səyahətinin minlərlə il əvvəl necə başladığını ortaya qoyan araşdırmalar maraqla izlənilir. Geniş tədqiqatlar 2001-ci ildə Taliban tərəfindən məhv edilmiş Avropa-Buddist əsərlərinə də işıq salır.
Son nümunə Yunan Reportyorunda Arunanş Qosvami tərəfindən verilmişdir. Akademik Adrian Kuzminski “Qədim dünya buddizmi necə kəşf etdi” adlı əsərində Makedoniyalı İskəndərin Şərq yürüşlərində iştirak etmiş Pirro adlı filosofun Buddizmi Qərbə gətirən ilk mənbə olduğunu izah edir. Greek Reporter-də bu sahədə ən son kəşflərin yer aldığı məqalədə dinlər tarixinə təsir edən tapıntılar aşağıdakı ifadələrlə yer alıb. “Hindistanın ən böyük Buddist kralı Aşoka Hindistanın Maharaştra əyalətinin şimal-qərb bölgələrində Buddizmi yaymaq üçün Dhammarakita kimi tanınan yunan rahibini seçdi. Yunanlar Hindistanın şimal-qərbindəki Sahyadri təpələri ilə dəniz arasındakı torpaq olan Aparantada mühüm ziyarət yeri olan Soparaya baş çəkdilər.
Aparantakaya göndərilən Thera adlı avropalının burada yetmiş min insana dərs keçdiyi və on minlərlə insana təsir etdiyi bildirilir. Sözügedən araşdırmada buddist Avropa səyahətçilərinin Hindistanda bir çox yerin adının qaynağı olduğu da yer alır. Müvafiq olaraq, Qərbi Hindistandakı Junagadh şəhəri əslində yunanların şəhəri olan Yonas idi və sonralar onu Yonaqad və ya "Yunanların qalası" adlandırdılar. "Fonoloji səbəblərə görə bu ad tədricən Cunaqad oldu."
Tədqiqat Əfqanıstanda Taliban tərəfindən dağıdılan məşhur Bamyan Budda heykəllərinin Yunan-Buddist sənəti də adlandırılan Qandhara üslublu sənət nümunəsidir. Qeyd olunur ki, heykəllər ellin tunikaları ilə təmsil olunur. Bamyandakı mədəni irs sayılan Budda heykəlləri 2001-ci ildə Əfqanıstanı qismən nəzarətə götürən Taliban tərəfindən partlayıcılardan istifadə edilərək məhv edilib. Taliban çağırışlara məhəl qoymayaraq bütün dünyanın gözü qarşısında heykəlləri partladıb.
Buddizmin Avropaya necə yayıldığını ortaya qoyan araşdırmanı qiymətləndirən Okan Universiteti Humanitar və Sosial Elmlər Fakültəsindən Mədəniyyət Antropoloqu Dr. İlker Çayla bu gün Avropada psixologiya bölmələrində qəbul edilən Buddist üsulların yeni kəşf edilmədiyini və bu marağın köklü bir tarixə malik olduğunu söylədi. Balkanlardakı dağınıq qüvvələrin qədim sivilizasiyalar tərəfindən təşkil edildiyini və Makedoniyalı İsgəndərin liderliyi ilə Asiyada böyük bir orduya çevrildiyini ifadə edən Çayla, “Bu zəkalı insanlar Asiyada və qısa müddətdə ağıllarına bərabər Buddist sivilizasiya ilə qarşılaşdılar”.
Buddizmin bu qolu ilə bağlı çoxlu müxtəlif araşdırmaların olduğuna diqqət çəkən Dr. Çayla Hindistanın şimalında "Kuşan" adlı bir krallığın eramızdan əvvəl 2-ci əsrdə yunan-buddistlər tərəfindən qurulduğunu və danışdıqları dilin ilk növbədə yunan dili olduğunu bildirib. Çayla bu dövlətin davamında türk əsilli şahların taxta çıxmış ola biləcəyini göstərən araşdırmaların olduğunu vurğulayıb.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
