“İranın artıq seçim imkanları qalmayıb. Dini liderin fərqli bəyanatlar verməsi isə məncə əhəmiyyətsizdir. Ona görə də fərqli-fərqli ehtimallar və proqnozlar var. Hətta deyilir ki, Trampın təklifi, sonradan Oman vasitəsilə İranın qarşısına qoyulub. O təklif planında isə bəzilərinin fikrincə İranın uranı zənginləşdirməsinə icazə verilməyəcək. Amma "Axios"un bəzi məlumatlarına görə isə bu zənginləşdirmə 3.6 səviyyəsində razılaşdırılıb”.
Bu fikirləri Bizim.Media-ya açıqlamasında Cənubi azərbaycanlı politoloq Rza Talibi deyib. İran-ABŞ danışıqlarını şərh edən analitik, rəsmi Tehranın Vaşinqtonla uzlaşmaqdan başqa şansının qalmadığını bildirib.
Tərəflər nə istəyir?
“Həmin zənginləşdirməyə də razılıq verilib. Bu, 2015-ci ildəki razılaşmada da belə idi, heç bir fərq yox idi. Sonra isə mərhələli şəkildə sanksiyalar aradan qaldırılmalı idi. Lakin bu günə qədər Tramp sanksiyaların müddətini uzatmayıb, sadəcə havada saxlayıb. Bu da İran üçün bir növ “yaşıl işıq”dır. Amma şəffaflıq olmadığı üçün və məsələlər xaricə sızmadığına görə, hər kəs fərqli proqnoz verir.
ABŞ-nin dövlət katibi Mark Rubionun səsləndirdiyi fikirlər göstərir ki, ABŞ heç olmasa, İranın zənginləşdirmə işlərini gizli aparmasını istəmir. Buna əsaslanaraq onlara bir konsessiya təklif edilib. İran isə deyir ki, uranın zənginləşdirilməsi proqramı İran ərazilərində, məsələ Deşm və ya Kiş adasında davam etdirilsin. ABŞ-ın əsas istəyi İranın nüvə obyektlərinin İsrailə yaxın ərəb ölkələrində – məsələn, BƏƏ və ya Oman kimi yerlərdə olmasıdır”, müsahibimiz bildirib.
“ABŞ və İran müharibə istəmir”
Talibi qeyd edir ki, bu konsessiyanın tərkibində Körfəz ölkələri də müəyyən pay ala bilər. Lakin hər şey hələ də qeyri-müəyyəndir. Buna baxmayaraq, hər iki tərəfin də müharibəyə getmək fikri yoxdur. Yəni nə ABŞ müharibə istəyir, nə də İranın müharibə üçün mühiti münasibdir:
“Vəziyyət göstərir ki, tərəflər artıq hansısa razılığa gəliblər. Bu müzakirələrin xaricində İsrailin təzyiqləri də davam edir. Halbuki, İsrailə yaxın olan bəzi bürokratlar Trampın komandasından uzaqlaşdırılıb. Məsələn, Mayk Uolts və ya Morqan Orteqas kimi şəxslər İsrailyönümlü texnokratlar idi. Onların kənarlaşdırılması göstərir ki, Tramp İsrailin mövqeyi ilə tam razı deyil.
Bu müzakirələrdə ABŞ tərəfindən geriyə addım atılarsa, İsrailin hücum həyata keçirə biləcəyi ehtimal olunur. Bu hücum böyükmiqyaslı hərbi əməliyyat və ya hava zərbələri olmayacaq. Əksinə, ölkə daxilində – məsələn, Bəndər Abbasda baş verən hadisələr kimi, daxili dinamikaları təhrik edən hücumlar ola bilər”.
Bu məsələdə ABŞ və İsrail arasında müəyyən ziddiyyətlər var. Digər tərəfdən, Avropa ölkələri də prosesə müdaxilə edir.
““Snapback” mexanizmi yaxınlaşır və artıq oktyabr ayında müddəti bitəcək. Əgər bu mexanizm aktiv edilməsə, Təhlükəsizlik Şurasının tətbiq etdiyi sanksiyaların hamısı ləğv olunacaq. ABŞ-ın bu məsələ ilə bağlı danışıqları davam edir və Norveç, eləcə də Avstriyanın kəşfiyyat xidmətlərinin verdiyi bəzi hesabatlara əsasən, İran yüksək səviyyədə nüvə silahı əldə etməyə yaxınlaşıb. Bu “Höküm” mərhələsi – yəni nüvə enerjisi üzrə qərar mexanizminin bir hissəsi olaraq, İrana ciddi təzyiqlər göstərildikdən sonra, İran və ABŞ müəyyən bir ortaq nöqtədə dayanmağa məcbur qaldılar. O dövrdə müharibə ehtimalı vardı. Bu gün düşündüyümüz qədər olmasa da, müzakirələr davam edəcək. Yəqin ki, bu proses 1-2, maksimum 3 raunddan ibarət olacaq. Çünki həll olunmalı məsələ heç də sadə deyil”.
Talibi əlavə edib ki, müzakirələr texniki xarakter daşıyır.
“Bu texniki məsələlər üzrə razılaşma əldə olunduqdan sonra isə əsas məsələ – sanksiyaların necə və hansı ardıcıllıqla aradan qaldırılması gündəmə gələcək. Bu isə ABŞ Konqresindən asılıdır.
Konqres bu qərarı verəcək, ya verməyəcək?
Prezident ehtimal ki, müvəqqəti veto hüququndan istifadə edə bilər. Amma bu veto qərarının Trampın əlini nə qədər gücləndirəcəyi də sual atlındadır. Eyni zamanda, Rusiya və Çin də bu məsələyə təsir edir. Sual yaranır: Rusiya-Ukrayna problemi fonunda İran məsələsini diqqətdən kənarda qoyacaqmı? Bütün bunlar mürəkkəb bir siyasi çərçivənin içində baş verir.
Fikrimcə, əgər sanksiyalar doğrudan da aradan qaldırılarsa, İran hökuməti əvvəlcədən özünü sığortalamaq istəyir. Mənim qənaətim budur ki, tərəflər mütləq şəkildə oturub danışmaq niyyətindədirlər. Çünki bilirlər ki, hər hansı bir müharibə başlasa, İran ABŞ və İsrail qarşısında dayana bilməz. Müzakirələr isə həm vaxt aparır, həm də müharibənin qarşısını almağa yönəlmiş strategiyadır. Bu iki əsas səbəb var. Yəni bir tərəfdən müharibə istəmirlər, digər tərəfdən də həqiqətən səmimi şəkildə razılaşma əldə etmək istəyirlər”, - deyə R.Talibi əlavə edib.
