Asif Əliyev: “Əhali sülh istəyir, amma bu, təkrar işğal, terror, qətliam təhlükəsi aradan qalxdıqda mümkündür”
Ukraynanın “QIRIM.News” internet nəşrinin redaktoru, Kiyevdə yaşayan azərbaycanlı jurnalist Asif Əliyev AYNA.AZ-a müsahibəsində Ukraynada davam edən müharibə və oradakı soydaşlarımızın vəziyyəti barədə danışıb. Beləliklə:
- Ukrayna və Rusiya nümayəndə heyətlərinin İstanbul görüşünün nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz?
- Hesab edirəm ki, Ukrayna və Rusiya nümayəndə heyətlərinin İstanbulda görüşü cəbhədə hərbi əməliyyatların dayandırılmasına səbəb olmasa da, yenə də vacib idi. Əvvəla, ona görə ki, min ukraynalı əsirin min rus əsirinə dəyişdirilməsi ilə bağlı razılaşmaq mümkün idi. Bu isə minlərlə insan üçün sevincdir, bu, Ukraynanın öz vətəndaşlarını unutmamasının sübutudur. Danışıqların gedişinə gəlincə, deyə bilərəm ki, məhz Kiyev İstanbula yüksək səviyyəli nümayəndə heyətini göndərməklə sülhə sadiqliyini nümayiş etdirdi: xarici işlər, müdafiə nazirləri, açıq-aşkar mandatı olan təhlükəsizlik qüvvələrinin yüksək rütbəli məmurları.
Burada qeyd etmək istərdim ki, vasitəçi ölkə - Türkiyə Ukrayna nümayəndə heyəti ilə yaxşı tanışdır. Ukraynanın xarici işlər naziri Andriy Sıbiqa beş il Ankarada səfir vəzifəsində çalışıb, Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri Krım tatarı Rüstəm Umerov isə Ali Radanın deputatı olarkən Türkiyə ilə parlamentlərarası əlaqələr üzrə həmsədr olub və türkiyəli həmkarları ilə tərcüməçisiz ünsiyyət qurur.
Digər tərəfdən, görüş Rusiya tərəfinin mövqeyini açıq şəkildə nümayiş etdirdi: Moskva atəşkəslə bağlı substantiv müzakirələrdən yayınmaqda davam edir. Hər şey Kremlin məzmunlu sülh sazişlərinə hələ hazır olmadığını göstərir. Rusiya hələ də danışıqlardan vaxtı uzatmaq, Ukraynaya hərbi təzyiqi saxlamaq üçün alət kimi istifadə etməyə çalışır. Bu yanaşma yalnız müharibənin bitməsi perspektivini gecikdirir və diplomatik prosesə etimadı sarsıdır. Danışıqların tam təfərrüatını bilməsək də, inanıram ki, Ukrayna hökuməti öz vətəndaşlarını qorumaq və başqasının iradəsini tətbiq etməklə deyil, suverenliyə hörmət əsasında ədalətli sülhə nail olmaq üçün bundan sonra da bütün səylərini göstərəcək.
- “Financial Times”ın araşdırmasına görə, Ukraynada hərbi təchizat sektorunda korrupsiya geniş yayılıb. Bunu necə şərh edə bilərsiniz?
- “Financial Times”ın araşdırması haqqında oxudum. Bu, Ukraynanın xarici silah tədarükçüləri ilə müqavilələrin yerinə yetirilməməsi səbəbindən, təxminən 770 milyon dollar itirdiyini göstərdi. Buna səbəb nəşrin özünün yazdığı kimi, vicdansız vasitəçilər olub. Məsələn, amerikalı iş adamı Tanner Kuk döyüş sursatı tədarükü üçün 17,1 milyon avro avans alıb, lakin müqaviləni yerinə yetirməyib. Başqa bir halda, “Regulus Global” 155 mm-lik mərmilər üçün 162,6 milyon dollar avans aldı, lakin tədarüklər heç vaxt həyata keçirilmədi, bu da məhkəmə çəkişmələrinə səbəb oldu.
Bəzi hallarda Ukrayna rəsmiləri ilə xarici vasitəçilər arasında korrupsiya sövdələşməsindən şübhələnmək üçün əsas olsa da, bu hallar sistemli xarakter daşımır. Ukrayna hakimiyyəti və cəmiyyəti müharibə şəraitində müdafiə sektorundakı korrupsiyaya çox kəskin reaksiya verir. Keçmiş müdafiə naziri Reznikovun Ukrayna əsgərləri üçün ərzaq alması ilə bağlı qalmaqala görə necə işdən çıxarıldığını xatırlayıram.
Rəsmi məlumatlara görə, bu günə kimi onlarla cinayət işi açılıb, bir sıra vəzifəli şəxslər işdən çıxarılıb, alışların mərkəzləşdirilməsi və şəffaflığının artırılması istiqamətində tədbirlər həyata keçirilib. Bu ilin yanvarında Müdafiə Təchizatları Agentliyinə yeni rəhbər Arsen Jumadilov təyin edilib. Yeri gəlmişkən, o da mənim uzun illərdir tanıdığım və çox yaxşı reputasiyası olan Krım tatarıdır.
Mən obyektiv olacağam: Rusiya ilə genişmiqyaslı müharibə şəraitində, silahların alınması ilə bağlı problemlərdən qaçmaq həmişə mümkün deyil, haradasa silahların təcili çatdırılmasına ümid edirlər, bu da ümidləri doğrultmur, silahların çatdırılma tarixlərinin təxirə salınması halları var. Ancaq yenə də müharibə dayanmır və eyni zamanda Ukrayna vasitəçilər vasitəsilə satınalmaların payını azaldır, Müdafiə Təchizatları Agentliyinin işinə mülki nəzarət tətbiq edir, bu da korrupsiya risklərinin azalmasına səbəb olur.
- Sadə ukraynalılar arasında əhval-ruhiyyə necədir? Onlar Rusiyanın davam edən təcavüzü haqqında nə düşünürlər?
- Ukraynalılar arasında əhval-ruhiyyə necə ola bilər? Düşünürəm ki, “ukraynalıların böyük əksəriyyəti sülh istəyir” desəm, yanılmayacağam. Bilirsiniz, üç illik müharibədən sonra ad günü təbriklərində, Yeni il və ya Pasxa diləklərində sülh arzuları eşidilir. İnsanlar müharibənin əlindən aldıqlarını qiymətləndirdilər - bu, sülhdür, bu, raket hücumlarının olmadığı, sirenaların səsinin gəlmədiyi gecələrdir. Təəssüf ki, hamımız buna öyrəşmişik.
Amma sülhdən danışanda bu, “nəyin bahasına olursa olsun sülh” demək deyil. Bu, ədalətli sülhdür - əraziləri itirmədən və ya bu ərazilərin Rusiya tərəfindən işğalını de-yure tanımadan, öz suverenliyimizdən imtina etmədən. Ukrayna cəmiyyəti öz azadlığı üçün ona görə çox yüksək qiymət ödəmədi ki, indi kompromis adı altında təslim olmağa razılaşsın. Ukraynalılar normal həyata qayıtmaq istəyirlər: iqtisadiyyatın bərpası, iş yerləri, xaricdən arvad-uşaqların qayıtması, hər bir şəhər və kənddə sabitlik və təhlükəsizlik. Ancaq hamımızın başa düşdüyü kimi, belə sabitlik yalnız təkrar işğal, terror, kütləvi qətl və dağıntı təhlükəsi aradan qalxdıqda mümkündür.
Eyni zamanda, çətin mövzular haqqında - xüsusən də səfərbərlik haqqında açıq danışmaq vacibdir. Məsələn, Ukraynada həqiqətən də hərbi komissarların kobud davranması halları var, söhbət “busifikasiya” deyilən şeydən gedir, insanları düz küçədən aparırlar. Bu hərəkətlər cəmiyyətdə ciddi narazılığa səbəb olur. Hesab edirəm ki, hakimiyyətdən sistemli reaksiya da lazımdır. Amma eyni zamanda, Rusiya təbliğatının Ukraynada bu cür epizodları necə aktiv şəkildə yayması və işğal olunmuş ərazilərdəki vəziyyətlə bağlı tamamilə susması təəccüblüdür. Xüsusən də səfərbərliyin açıq şəkildə zorakılıq olduğu Krımda. Orada insanları, sözün əsl mənasında, küçələrdə, xüsusən də gecələr tutur, döyür, rus ordusu ilə müqavilə bağlamağa məcbur edirlər. Heç bir zəmanət yoxdur - bu, məcburiyyət və qorxu sistemidir.
Üstəlik, Krımda vəziyyət getdikcə nəzarətdən çıxır. Keçmiş rus məhbusları kütləvi şəkildə bölgəyə qayıdırlar - tez-tez kontuziya, ağır psixi travma ilə. Yaşlı qadınların zorlanması, uşaqların qaçırılması halları qeydə alınır və cinayətlərin sayı sürətlə artır. Rusiya təbliğatı bu barədə susmağa üstünlük verir, çünki bunu etiraf etmək bizim Ukrayna Krımını qanunsuzluq, qorxu və zorakılıq zonasına çevirən öz “rus baharının” uğursuzluğunu etiraf etmək deməkdir.
- Ukraynada insanlar Azərbaycanın göndərdiyi humanitar yardımları necə qiymətləndirirlər?
- Ukraynalılar xaricdən istənilən yardımı müsbət qiymətləndirirlər. O cümlədən Azərbaycandan. Ən çətin aylarda - 2022-ci ilin yazında, ölkənin kəskin resurs çatışmazlığı ilə üzləşdiyi zaman - dəstək jestləri xüsusilə yaddaqalan oldu. Belə həmrəyliyin təzahürlərindən biri də Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) Ukraynadakı yanacaqdoldurma məntəqələrində təcili tibbi yardım maşınlarını pulsuz benzinlə təmin etmək təşəbbüsü oldu. Bu addım həm həkimlərin, həm də o vaxt həyatını xilas etmək üçün mübarizə aparan minlərlə ukraynalının səmimi təşəkkürünü aldı.
Müharibənin ilk qışında generator yardımı da böyük dəstək oldu. Mən Kiyevdə yaşayıram və bu şəhərin belə qaranlıqda olacağını təsəvvür edə bilməzdim. Təsəvvür edin ki, 12 saat ərzində Rusiya raketləri və pilotsuz təyyarələrinin endirdiyi zərbələrə görə elektrik enerjisi kəsilib. Gün ərzində bir neçə saat elektrik enerjisi var idi, qrafikə uyğun verilirdi. Mən tamamilə yox olan küçə işıqlandırmasını demirəm. Generator yardımı vacib idi. Bəli, bu generatorlar Ukraynanın bütün elektrik sistemini əvəz edə bilməz, elektrik enerjimiz əsasən (50%) atom elektrik stansiyaları tərəfindən istehsal olunur, lakin kritik infrastruktura - xəstəxanalara bu cür yardım, ilk növbədə, insanlıq aktıdır.
Belə məqamlarda biz Ukrayna azərbaycanlıları tarixi vətənimizlə xüsusilə fəxr edirik. Düşünürəm ki, müharibə xalqlarımızı bir-birinə daha da yaxınlaşdırdı. Bir çox ukraynalılar Azərbaycandan işğal olunmuş əraziləri təkbaşına azad edə bilən ölkə kimi danışır, Azərbaycan ordusunun necə modernləşdiyini, ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün müharibəyə hazırlaşdığını misal gətirirlər. Ruslardan fərqli olaraq ukraynalıların başqa xalqlara imperiya münasibəti yoxdur, onlara, o cümlədən azərbaycanlılara bərabər yanaşırlar.
Və həqiqətən ümid edirəm ki, həm Ukrayna, həm də Azərbaycan tərəfdaşlıq münasibətlərini bundan sonra da gücləndirəcək. Çünki xalqlarımız bir-birinin təcavüzkar müharibələrə yer olmadığı dünyada yaşamaq istəklərini başa düşürlər.
