Əkbər QOŞALI
Çağdaş Azərbaycan poeziyasında ilk kitabla çıxış edən müəlliflərin yaradıcılığında əsas sual adətən belə formalaşır: bu “mən” haradan danışır – estetik iddiadanmı, yoxsa yaşantıdanmı?
Nadir Qüdrətoğlunun “Sən mənim ömrümə gəldiyin gündən” adlı şeirlər toplusu bu suala birmənalı olaraq “Yaşantıdan!” cavabını verir. - Buradakı lirik “mən” konstruksiya olmaqdan çıxır, özkeçmişin və mənəvi yaddaşın bədii ifadəsinə çevrilir.
Bu poeziyada şair özünü, necə deyərlər, “yaradan subyekt” kimi yox, hisslərini qoruyan daşıyıcı kimi tanıtmış olur. Bu isə, belə deyək, klassik romantik lirika ilə etik-realistik lirika arasında yerləşən keçid tipli poetik modeli formalaşdırır.
Ədəbiyyatşünaslıq baxımından kitabdakı sevgi şeirləri subyektiv-romantik lirikadan çox, etik-lirik poeziyaya yaxındır. Burada sevgi ehtiras darlığında qalmır, məsuliyyət, sabitlik, ailə yaddaşı kimi çıxış edir.
“Sənlə keçən günü, hər anı sevdim,
Bu dünyanı sevdim, hər yanı sevdim”…
Bax, bu misralarda diqqətçəkən məqam odur ki, sevgi konkret fərddən başlayaraq ta dünyaya münasibətə qədər şəkillənir, irəliləyir. Kulturoloji prizmadan baxdıqda bu, Azərbaycan ailə mədəniyyətinin poetik rekonstruksiyasıdır: qadın – ocaq, ev – kainat, ailə – mənəvi kosmos...
Beləliklə, şairdə sevgi fərdi hiss deyildir, o, sosial davranış modeli, mənəvi nizam formasıdır.
Kitabın önəmli poetik qatlarından biri - belə desək qüsur sayılmaz - elegik lirikadır. Ata itkisi motivi burada yalnız şəxsi ağrı olmaqda qalmır, ən azı nəsil və yaddaş qırılması kimi təqdim olunur:
“Atam bu dünyadan köçdüyü gündən,
Hər yerdə görünür atamın yeri”.
Ədəbiyyat nəzəriyyəsində bu cür misralar, yanılmıramsa, “boşluq poetikası” adlandırılır: yəni fiziki yoxluq semantik doluluq yaradır. Ata – ocaq yeridir, mərkəzdir; onun yoxluğu isə məkanın bütün nöqtələrində hiss olunur. Bu, həm də, Azərbaycan insanının üç onillik boyuncakı itkiləri ilə formalaşan psixoloji modelinə uyğun gəlir.
Elə bu məqamda Vətən motivinə - şəxsi tarixdən kollektiv şüura keçidin poetik ifadəsinə vurğu edə bilərik. Nadir Qüdrətoğlunun vətən şeirləri klassik vətənpərvərlik ritorikasından çox, şəxsi xatirə üzərində qurulmuş tarixi şüurdur. Qubadlının işğalı uşaq yaddaşının sarsıntısı kimi təqdim olunur:
“Kəndlər viranədi, talanıb hər yer,
Həsrət özü boyda böyük dağ imiş”.
Bu misralarda “Vətən” anlayışı abstraktdırmı? - Əsla! – Kulturoloji baxımdan bu, Qarabağ mövzusunun travmatik diskurs müstəvisində bir tanıtımıdır. Daha sonrakı “Şəhidlər”, “Şuşa”, “Qubadlım” şeirlərində isə travma qürur və Zəfər yaddaşına dönüşür – bax, bu, kollektiv psixologiyanın sağalma mərhələsidir.
Poetik texnika baxımından isə Nadir Qüdrətoğlu əsasən heca vəzninə, klassik qoşma intonasiyasına, aydın və kommunikativ dilə üstünlük verir. – Bu, onun ilk kitabında apaydın görünür.
Belə bir seçim, bəzən bədii riskləri azaldır, lakin oxucu ilə emosional bağı gücləndirir. Elmi baxımdan desək, bu poeziya sosial-estetik funksiya daşıyır. Təkrarlar və bədii sadəlik isə burada, niyyətin şəffaflığına, xəlqiliyə, səmimiliyə xidmət edir.
Beləliklə, “Sən mənim ömrümə gəldiyin gündən” kitabı etik lirikanın, ailə mərkəzli sevgi poetikasının,
travmatik yaddaşdan doğan vətən şeirinin ardıcıl və səmimi örnəyi kimi qəbul görə bilər.
Bu kitab hələ tam formalaşmış poetik sistem təqdim etməmiş ola bilər, lakin aydın istiqamətli yaradıcılıq platforması olduğu şübhəsizdir. Nadir Qüdrətoğlu artıq mövzu tapmır – sanki mövzu onu tapır. Bu isə poeziyada ən təhlükəsiz başlanğıcdır.
Nadir Qüdrətoğluna gələcək yaradıcılığında imzası kimi – nadir, qüdrətli şeirlər diləyirəm! – Qubadlı, gündoğarlı-günbatarlı Zəngəzur və bütöv Azərbaycan eşqinə!
Uğurlar!
