Nardaran ecazkar kəndlərimizdən biridir. Burada istehkam xarakterli abidələrin üzərindəki epiqrafik əlyazmaların arasında sərkərdələrin, Şirvanşahlar dövlətinin fəal siyasi xadimlərinin adlarına rast gəlinir və araşdırma etdikcə daha qədim və mistik abidələr üzərində yazılar səni keçmişə aparır. Ümid Qaya adlı ərazidə qədim Qobustandakı daşlarda olduğu kimi qayalar üzərində müxtəlif işarələr və yazılar mövcuddur.
Nardaranın tarixi eramızdan əvvəl 3-cü minilliyə gedib çıxır, burada tunc dövrünə aid qədim daşlar və mağaralar var.
Kəndin adı ilə bağlı ehtimallar var: “dəvə saxlanan yer” (farsca: “nər” – erkək dəvə, “daran” - yer, məkan); nar bağı, nar diyarı: mərd insanlar məkanı; nurlar diyarı (nurdərə, nur olan yer) və s.
Burada sufi ənənələri və mistik inanclar olub. Ərazidə Nardaran Piri, İmam Rza ziyarətgahı, Mövlana və Seyidlər nəsli ilə bağlı bir çox müqəddəs yerlər mövcuddur.
Nardaran kahinləri:
Öncə məlumat verim ki, e.ə. I minilliyin birinci yarısında Azərbaycan fəlsəfi fikrinin inkişafında Midiya kahinləri nəslindən olan maqların təlimi mühüm yer tutur. Səciyyəvidir ki, kahin silkindən olan maqlar mədəniyyət tarixinə yalnız din, fəlsəfə, elm təmsilçisi kimi deyil, həm də təlim yaradıcısı kimi daxil olmuşlar. Mədəniyyət tarixində “maq dini”ndən deyil, daha çox “maq təlimi” və “maq elmi”ndən bəhs edilmişdir. Onların öz biliklərindən istifadə edərək təbiət və cəmiyyət həyatına müdaxilələri çox vaxt sehr kimi dəyərləndirilirdi. Mədəniyyət tarixində “maq” anlamı altında zərdüştiliyin təmsilçilərini və ümumiyyətlə, müdrikliyi ilə seçilən şəxsiyyətləri nəzərdə tutmuşlar. Azərbaycan tarixində maqlar böyük rol oynamışlar. E.ə. 521-ci ildə fars hakimiyyətinə qarşı Qaumatın (Qaumatay/Qam Ata – red.) üsyanı və Babəkin başçılığı ilə ərəb işğalçılarına qarşı uzunmüddətli mübarizə məhz maqlarla bağlıdır.
Məlumdur ki, islamdan əvvəl şamanların, maqların məsləhəti ilə qərarlar qəbul edən xaqanlar öz övladlarını bu hörmətli insanların yanına qoyub şər qüvvələrdən qorumaqla yanaşı, onların təlim və tərbiyəsini də maqlara həvalə edirdilər. Səlcuqlar və Osmanlılar dövründə də belə idi.
Mistik gücləri olduğu düşünülən kahinlərin sirləri bu günə qədər gizli saxlanılır. Məhz Nardaran kahinləri öz biliklərini maqlardan alıblar. Onlar burada “kahin” və ya “arif” adlandırılan şəxslər olub — onlar dua yazan, gələcəkdən xəbər verən, xəstələri sağaldan insanlar kimi tanınıblar.
Bu insanlar həm dini biliklərə, həm də batini (gizli) elmlərə malik olublar - yəni Quran ayələrini və təbiət qüvvələrini birgə “oxumağı” bacarıblar.
Nardaran kahinləri barədə xalq arasında belə rəvayətlər dolaşır: Onlardan bəziləri insanın niyyətini baxışdan anlayır, həqiqəti yalanla ayırırmış. Deyilənə görə, bəziləri dua və tənəffüs vasitəsilə ağrı və xəstəlikləri aradan qaldıra bilirmiş.
Qocalar danışır ki, “köhnə Nardaran kahinləri” ulduzların vəziyyətinə baxaraq hava, xəstəlik və taleyi təxmin edirmişlər.
Ən maraqlısı: bəzi hekayələrdə kahinlər gizli “söz”ə sahib olublar – bu sözün deyilməsi ilə “görünməzlərdən” yardım almaq mümkün olurmuş.
Nardaran kahinləri özlərini falcı yox, “dualı ariflər” kimi təqdim ediblər — yəni məqsədləri gələcəyi demək yox, insanlara mənəvi və ruhi yardım göstərmək olub. Belə şəxslər arasında Seyid Həsən ağa, Seyid Cəfər ağa, Mövlanə Hacı Əhməd Nardarani var. Əfsanəyə görə, bu şəxslərin məzarları gecələr işıqlı top şəklində nura bürünürmüş. Bu, xalq arasında “kahin nuru” kimi tanınır.
Tanınmış yazıçılar (Anar, Elçin, Aqil Abbas) Nardaran kahinləri və ya “dualı seyid” obrazlarını ədəbiyyata gətiriblər.
Bu fiqurlar adətən müdriklik, təvazökarlıq və görünməz güclə əlaqə simvoludur.
Son olaraq qeyd edim ki, zaman dəyişir, amma Nardaranın küləyi hələ də o qədim duaların səsini daşıyır. Kahinlərin adları daşlarda, ruhları isə xalqın inamında yaşayır. Onlar nə tam unudulub, nə də tam xatırlanıb – sanki dua ilə dəniz arasında qalan bir sirrdirlər.
Bu sirri qorumaq – yalnız keçmişi yaşatmaq deyil, həm də gələcək nəsillərə mənəvi yaddaşın gücünü ötürmək deməkdir.
Nardaran kahinləri Azərbaycan xalq mədəniyyətində dini inanclarla batini biliklərin vəhdətini təcəssüm etdirən nadir bir hadisədir. Onlar xalqın mənəvi dünyasında həm dua sahibi, həm də bilik qoruyucusu kimi iz buraxmışlar. /KULT.az/
