Hər dəfə Ermənistan və Azərbaycan ciddi şəkildə sülh danışıqlarına başlayanda adam narahat olur ki, nəsə bir hadisə baş verəcək və proses pozulacaq. Bu, əbəs əndişə deyil. Ortada presedentlər var və biri daha parlaqdır.
Bu hadisə Ermənistan və Azərbaycan arasındakı münaqişənin həlli üçün tərəflərin bir-birinə ən real yaxınlaşdığı 1999-cu ildə baş verib.
Həmin ilin oktyabrın ayının 27-də terrorçu qrup Ermənistan parlamentinin iclasına soxulub və baş nazir Vazgen Sarkisyanı, parlamentin sədri Karen Dəmirçyanı, nazir müavinlərini və deputatları, ümumilikdə 40-a yaxın adamı güllələyiblər. Onlardan 8-i ölüb.
Terrorçular zala daxil olanda Ermənistanın maliyyə naziri Levon Barxudaryan tribunada çıxış edirmiş. Nairi Unanyan adlı, 1965-ci il təvəllüdlü terrorçunun başçılıq etdiyi qrup deputatlardan mobil telefonlarını söndürüb yerə uzanmağı tələb edib. Nairi baş nazirə yaxınlaşaraq ona deyib: “Bizim qanımızı içməyi dayandırın”. Vazgen Sarkisyan ona sakitcə cavab verib: “Hər şey sizin və övladlarınızın gələcəyi üçün edilir”. Ancaq Unanyan atəş açıb və digər terrorçular da başda Karen Dəmirçiyan olmaqla o biri vəzifəli şəxsləri güllələyiblər.
Karen Dəmirçiyan sovet dönəmində Ermənistan KP MK-nın birinci katibi (1974-1988-ci illərdə) vəzifəsində işləmiş təcrübəli siyasətçi olub və onun klanının yaxın gələcəkdə Ermənistanda hakimiyyəti götürəcəyi real sayılıb.
Vazgen Sarkisyan (1959-1999) isə “Qarabağ müharibəsinin qəhrəmanı” olan səhra komandiri kimi Ermənistanda böyük nüfuz qazanıb və gənc olmasına baxmayaraq, ölkəsinin baş naziri postuna qədər yüksəlib.
Həmin vaxt Ermənistan prezidenti postunu Robert Köçəryan tutub. O, 6 ay əvvəl həmin posta Levon Ter-Petrosyanı devirərək gəlib. Qırğın törədilən zaman Köçəryan parlamentin iclasında iştirak etməyib. Beləliklə, yarım saatın içində Ermənistanln 3 rəhbər şəxsindən yalnız o sağ qalıb.
Baş nazir Vazgen Sarkisyandan və parlamentin Karen Dəmirçyandan başqa, terror aktı zamanı vitse-spikerlər Yuri Baxşyan və Ruben Miroyan, əməliyyat işləri naziri Leonard Petrosyan, deputat Armen Armenakyan, Ermənistan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki, deputat Mikael Kotanyan da həlak olub. Terror aktı zamanı daha bir deputat, “Hayastan” qəzetinin rəhbəri Henrik Abramyan isə ürək tutmasından ölüb. 30-dan çox deputat yaralanıb, 50 deputat girov götürülüb.
Terrorçuların lideri Nairi Unanyan və prezident Robert Köçəryan arasında birbaşa danışıqlar başlayıb. Terrorçuların iki tələbi olub: televiziyada canlı çıxış etmək və təslim olandan sonra ədalətli mühakimə qarantiyası. Hökumət tələbləri yerinə yetirməyib.
Oktyabrın 28-də girovların parlamentdə azad edilməsinə başlanılıb. Silahlı qrupun üzvləri tutularaq Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinə təhvil verilib.
Oktyabrın 30-da Rusiyanın baş naziri Vladimir Putin Ermənistanda 5 saatlıq səfərdə olub və bu səfər zamanı parlamentdə qətlə yetirilən tanınmış siyasi xadimlərə həsr olunmuş matəm tədbirlərində iştirak edib.
Nairi Unanyan İrəvanda doğulmuş jurnalist olub. O, 1988-ci ildən milli azadlıq hərəkatında fəal iştirak edib, tələbə ittifaqının yaradıcılarından biri kimi tanınıb.
Unanyan üzvü olduğu Daşnaksütyun partiyasının informasiya mərkəzində çalışarkən, I Qarabağ müharibəsinin qızğın vaxtında Türkiyə ilə informasiya mübadiləsi etməyə görə 1994-cü ildə partiyadan qovulub.
O, 1995-1997-ci illərdə anası və qardaşları Armen (1969-cu il təvəllüdlü) və Karen (1974-cü il təvəllüdlü) ilə birlikdə Yevpatoriyada yaşayıb.
Parlamentdə qırğın törədəndən sonra yaxalanan Nairi Unanyan və onun dəstəsinin üzvləri Karen Unanyan, Eduard Qriqoryan, Vram Qalstyan, Derenik Becanyan və Aşot Knyazyan 5 illik mühakimədən sonra ömürlük həbs cəzasına məhkum ediliblər.
Hakim Samvel Uzunyan bildirib ki, cinayətkarlar yalnız Ermənistanın Avropa Şurası qarşısında götürdüyü öhdəliklərə görə ölüm cəzasından xilas olublar. Lakin təqsirləndirilən şəxslər son söz deyərkən, əməllərindən peşman olmadıqlarını, məqsədlərinin baş naziri istefaya məcbur etmək və ölkəni dağılmaqdan qurtarmaq olduğunu bildiriblər.
Baş verənlərə dair ilk qeyri-rəsmi versiya belə olub ki, terror aktını regionda həyati maraqları olan ölkələrin xüsusi xidmət orqanları təşkil edib.
Bu versiya ona əsaslanırdı ki, 1999-cu ilin noyabrında İstanbulda ATƏT-in sammiti keçirilməli idi və orada Ermənistan və Azərbaycan rəhbərləri müəyyən sənəd imzalamaq niyyətində idilər. Qarabağ probleminin həlli ilə bağlı vasitəçilərin təkliflərindən biri də ərazi mübadiləsi variantı idi: plana görə Azərbaycan Laçın dəhlizini Dağlıq Qarabağla birləşdirən Ermənistana verəcək və bunun müqabilində Mehri rayonunun ərazisinin bir hissəsini alacaq və Naxçıvana dəhliz yaradacaq.
Bu variant erməni siyasətçilərinin əksəriyyəti tərəfindən fəal şəkildə rədd edilib. Xüsusilə baş nazir Vazgen Sarkisyan və spiker Karen Dəmirçyan bu plana qəti şəkildə qarşı çıxıblar. Ermənistan parlamentində baş verən terror aktından sonra İstanbulda keçirilən sammitdə isə heç bir sənəd imzalanmayıb.
Terror aktının təşkilatçısı qismində Ermənistan prezidenti Robert Köçəryanın adı da çox hallandırılıb. Dekabrın 16-da Nairi Unanyanın ifadəsi əsasında prezidentin müşaviri Aleksan Arutyunyan və daha sonra Köçəryanın bir sıra digər tərəfdarları həbs edilib. Prezidentin özü də faktiki olaraq açıq şəkildə terror aktında iştirakda ittiham olunub. Sonradan baş nazir təyin edilən Aram Sarkisyan, baş nazir müavini Vaan Şirxanyan, mərhum spikerin oğlu Stepan Dəmirçyan və bir sıra digər yüksək vəzifəli siyasətçilər mətbuat konfranslarında prezidenti və onun tərəfdarlarını ittiham etməkdən çəkinməyiblər. Ancaq Köçəryan malik olduğu hakimiyyət resursları ilə bu işdən sıyrılıb.
Hazırda Nikol Paşinyan qatı düşməni Köçəryana qarşı “27 oktyabr-parlament qırğını” ittihamı irəli sürsəydi, eks-prezidentin bu cinayətdə iştirakı olub-olmadığı yəqinliyi ilə bilinərdi. Ancaq söz yox ki, Köçəryan əsas siyasi rəqiblərinin başına gələn müsibəti kimin təşkil etdiyini qətliamdan öncə olmasa da, dərhal sonra yaxşı bilib.
Baş verən terror aktına görə şübhələrin bir qismi Rusiyanın üzərinə yönəlib. Çünki 1999-cu ildə Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə tənzimlənməsi təşəbbüsü ABŞ və Avropaya məxsus idi, Rusiya kənarda saxlanılmışdı və Kreml bundan narazı idi.
Çox vaxt sülh danışıqlarını Rusiyanın meqapolislərində aparan Ermənistan və Azərbaycan rəhbərləri bu dəfə ərəb ölkəsində görüşüblər, Rusiyanın vasitəçiliyinə ehtiyac duymayıblar və Rusiya bu gedişatdan yenə narazıdır. Narahatlıq doğuran da elə budur. Ermənistanda Unanyan kimi düşünənlər hələ də çoxdur./Musavat.com
