Alimlər ilk dəfə olaraq Yer kürəsindəki böyük bir meteorit kraterinin dərinliyində bioloji metan istehsalının aktiv şəkildə baş verdiyini tapıblar.
Turkustan.az xəbər verir ki, bu, “mBio” jurnalında dərc olunan bir araşdırma əks olunub. Belə ki, İsveç Siljan kraterinin (diametri 52 km, təxminən 380 milyon il) altındakı qırıq süxurların ən qədim məlum yollardan istifadə edərək karbonu metana çevirən mikrob birliyini saxladığını ortaya çıxarıb.
Bu kəşf NASA və ESA-nın sirli CH₄ emissiyalarını aşkarladığı Mars kraterlərində oxşar proseslərin hazırda baş verə biləcəyi iddiasını gücləndirir.
Siljanın altında nə tapılıb?
Linnaeus Universitetindən (İsveç) bir qrup kraterin içərisində 400-600 metr dərinlikdən yeraltı su nümunələri toplayıb. Laboratoriya mədəniyyətlərində mikroblar yerli yağ və həll olmuş CO₂ da daxil olmaqla, müxtəlif substratlardan aktiv şəkildə metan istehsal etməyə başlayıblar. Genom və transkriptomik analizlər iki əsas “oyunçu”nu aşkar edib:
*Acetobacterium sp. KB-1- karbon tərkibli metil qruplarını asetata çevirən bir bakteriyadır.
*Candidatus Methanogranum gryphiswaldense-metan sintez etmək üçün yalnız metil-reduksiya yolundan (Wood-Ljungdahl) istifadə edən bir arxeondur.
Bu yol Yer üzündə ən qədim yollardan biri hesab olunur. O, artıq 3,8-4,1 milyard il əvvəl LUCA-da (son universal ortaq əcdad) aktiv idi. Əhəmiyyətli olan odur ki, proses xarakterik izotopik imza (¹³C-nin güclü tükənməsi) buraxır ki, bu da abiogen metanla qarışdırıla bilməz.
"Zərbə kraterləri ölü izlər deyil.Onlar suyun və qida maddələrinin dövran etdiyi çatlar şəbəkəsi yaradır və onları ideal yeraltı vahələrə çevirir", - deyə araşdırmanın aparıcı müəllif iFemke van Dam şərh edib.
Bu, Mars üçün niyə vacibdir?
Metan 2003-cü ildən bəri Qırmızı Planetdə aşkar edilib (Mars Express, Curiosity, TGO). Ən intensiv emissiyalar - 20-60 ppb-yə qədər - şimal yarımkürəsinin yayında baş verir və məkan baxımından qədim zərbə strukturları ilə üst-üstə düşür: Gale Krateri, Acidalia Planitia və Arabia Terra bölgəsi.
İndiyə qədər bunun iki izahatı olub:
*Geokimyəvi (serpentinləşmə).
*Bioloji (metanogenlər).
Yeni tədqiqat ilk quru analoqunu təqdim edib: zərbə kraterində metan istehsal edən mikrobların yaşaması, eyni qədim yoldan istifadə etməsi və roverlər tərəfindən müşahidə edilən eyni izotop imzanı saxlaması.
Nələrə diqqət yetirmək lazımdır?
ExoMars Rosalind Franklin missiyası (2028-ci ildə buraxılış, 2029-cu ildə eniş) 2 metrlik qazma və MOMA kütlə spektrometri ilə təchiz olunub. Oxia Planum kraterində metil reduksiya yolunu axtarmaq üçün lazım olan şey bu aparatdır.
Çinin “Tianwen-3” missiyası (2028-2030) metanın da aşkar edildiyi Utopia Planitia bölgəsindən nümunələri qaytarmağı planlaşdırır.
NASA-nın Mars Nümunə Qaytarılması (2031+) “Curiosity”-nin artıq üzvi maddələr və CH₄-da mövsümi dəyişikliklər tapdığı Jezero kraterindən süxurları geri gətirə bilər.
NƏTİCƏ
İsveç krater Siljanda yarım kilometr dərinlikdə qədim biokimyəvi yolla metan istehsal edən canlı mikrob icması aşkar edilib. Bu, Yer kürəsindəki zərbə strukturu daxilində aktiv metanogenezin ilk nümunəsidir və sirli CH₄ emissiyalarının qeydə alındığı Mars kraterlərində baş verə biləcək hadisələrin birbaşa analoqudur. Bu kəşf növbəti onillikdə fəaliyyət göstərən Mars biosferinin aşkarlanması ehtimalını artırır. /Cebheinfo.az/
