Təbii sərvətlərin qiymətləndiricisi, ekoloq-ekspert Şahin İbrahimovla müsahibə
- Su təhlükəsizliyi anlayışı nəyi ifadə edir və əsas komponentləri hansılardır?
- Su təhlükəsizliyi dövlətin, əhalinin və iqtisadiyyatın suya davamlı və keyfiyyətli çıxışını təmin edən strateji bir anlayışdır. Burada əsas komponentlər suyun mövcudluğu, keyfiyyəti, idarə olunması, risklərin azaldılması və ekosistemlərin qorunmasıdır. Azərbaycan dövləti bu istiqamətdə ardıcıl siyasət yürüdür. Xüsusən də Cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən “yaşıl enerji” və “yaşıl iqtisadiyyat” konsepsiyaları su təhlükəsizliyinə də inteqrasiya olunaraq milli dayanıqlılığın təmin olunmasına xidmət edir.
- Dünyada su qıtlığı problemi var. Bəs, Azərbaycanda?
- Azərbaycan da iqlim və coğrafi mövqeyinə görə su çatışmazlığı ilə üzləşir. Ölkə su ehtiyatlarının təxminən 70%-i transsərhəd mənbələrdən formalaşır. Buna baxmayaraq, son illərdə həyata keçirilən su infrastruktur layihələri, su anbarlarının tikintisi və səmərəli suvarma sistemlərinin tətbiqi vəziyyətin sabitləşməsinə xidmət edir. Məqsəd yalnız bu günü deyil, gələcək nəsilləri də nəzərə alan uzunmüddətli su idarəetmə sisteminin formalaşdırılmasıdır.
- İqlim dəyişikliyi su ehtiyatlarının təhlükəsizliyinə hansı təsirləri göstərir?
- İqlim dəyişikliyi su ehtiyatlarına həm miqdar, həm də keyfiyyət baxımından təsir edir: yağıntıların rejimi dəyişir, quraqlıqlar artır, buxarlanma güclənir. Bununla belə, Azərbaycan dövləti artıq qabaqlayıcı tədbirlər görür. Ölkədə qəbul edilən Milli İqlim Dəyişmələri Strategiyası, həmçinin “Yaşıl Enerji Zonaları” təşəbbüsləri həyata keçirilir ki, bu da gələcəkdə su resurslarının daha dayanıqlı idarə edilməsinə xidmət edəcək.
- Transsərhəd su ehtiyatlarının istifadəsində beynəlxalq hüququn əsas prinsipləri hansılardır?
- Əsas prinsiplər - ədalətli və ağlabatan istifadə, zərər verməmək, qarşılıqlı məlumatlandırma və əməkdaşlıqdır. Azərbaycan bu prinsipləri dəstəkləyir və qonşu ölkələrlə əməkdaşlıqda hər zaman dialoqa üstünlük verir. Bu, su ehtiyatlarının ədalətli paylaşılması ilə yanaşı, bölgədə ekoloji sabitliyə də xidmət edir.
- Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş Şərqi Zəngəzur regionunda aktual su təhlükəsizliyi riskləri hansılardır?
- Əsas risklər minalanmış ərazilərdə çirklənmə ehtimalı, infrastrukturun dağıdılması, ekosistemlərin zədələnməsi və mövsümi hidroloji dəyişkənlikdir. Amma qeyd etmək lazımdır ki, işğaldan azad olunmuş torpaqlarda böyük quruculuq işləri aparılır. Dövlət başçısının birbaşa nəzarəti ilə su anbarları və içməli su sistemləri infrastrukturu yenidən qurulur. Bu isə Şərqi Zəngəzurda su təhlükəsizliyinin təmin olunmasına zəmanət verir.
- Laçında yenidən məskunlaşma və sənayeləşmə su resurslarının idarə olunmasına necə təsir edir?
- Məskunlaşma və sənaye fəaliyyətinin artması suya tələbatı artırır. Ona görə də Laçında idarəetmə müasir texnologiyalar əsasında qurulur. Burada “Ağıllı kənd” və “yaşıl enerji” konsepsiyaları tətbiq olunur, su təchizatı sistemləri rəqəmsal idarəetmə platformalarına qoşulur. Bu, yalnız suya qənaət deyil, həm də ekoloji tarazlığın qorunmasına xidmət edir.
- Laçında su ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi üçün hansı texnologiyalar və innovativ yanaşmalar tətbiq edilə bilər?
- Bu sahədə tətbiq edilə biləcək texnologiyalar çoxşaxəlidir. İlk növbədə, ağıllı su sayğacları və sızma nəzarəti sistemləri vasitəsilə su itkilərinin qarşısı alınmalıdır. Bu, həm təchizatın sabitliyini təmin edir, həm də resursların qənaətli istifadəsinə şərait yaradır. Kənd təsərrüfatında damcı və mikro-səpələmə suvarma texnologiyaları mühüm rol oynayır. Bu sistemlər torpağın rütubətini qoruyur və su sərfini təxminən 30–40 faiz azaldır. Bundan əlavə, tullantı və yağış sularının toplanması, təmizlənməsi və yenidən istifadəsi həm ekoloji, həm də iqtisadi baxımdan çox faydalıdır. Hazırda dünyada və regionda getdikcə daha çox tətbiq olunan yanaşmalardan biri də peyk müşahidələri və GIS əsaslı su balansı analizidir. Bu texnologiyalar vasitəsilə su ehtiyatlarının vəziyyəti və dəyişkənliyi real vaxtda izlənilə bilir. Bundan başqa, təbiət yönümlü həllərin – yəni meşə və otlaq örtüyünün bərpası, eroziya risklərinin azaldılması və yeraltı suların təbii qidalanmasının dəstəklənməsi – tətbiqi də çox önəmlidir. Belə tədbirlər ekosistemin bərpasına və su dövranının sağlam saxlanmasına xidmət edir. Ümumilikdə, bu texnologiyaların mərhələli şəkildə tətbiqi Azərbaycanın bir çox bölgəsində artıq öz bəhrəsini verir və Laçın, eləcə də Şərqi Zəngəzur regionu üçün gələcək milli su idarəetmə modelinin formalaşmasına ciddi töhfə olacaq.
Müsahibə "Pragma" Sosial İnkişafa və Ekologiyanın Qorunmasına Dəstək İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə həyata keçirilən "Laçın rayonunda su təhlükəsizliyi" layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Tural Turan
