...Qarabəyin Qafqaz canişini Vorontsov – Daşkovun Balaxanıda öz mədəni ilə qonşuluqdakı Yetim Hacı Yusifin “Baba bostanı” sahəsini zəbt edib hasara salandan sonra, yeri necə məharətlə geri almağını, yağlı tikəni sərdarın boğazından bağırda-bağırda çıxarmağını uzun-uzadı tərifləyib öyünürdülər:
“Zarafat deyil, Qarabəy ayını ağladan mığmığadır”. Əhvalat belə olmuşdu.
“Baba bostanı”nı hasara alandan sonra yerin sahibi Yetim Hacı Yusif vəkil tutub işi məhkəməyə verməyi qərara alır və şəhərdə vəkil qalmır ki, müraciət etməsin. Elə ki, vəkil müqabil tərəfin Qafqaz sərdarı olduğunu eşidirdi, o saat qaçırdı, hələ bəziləri eyhamla, zarafatla deyirmiş ki, bu ayı ilə bir çuvala girmək kimi bir şeydir, adamın üz-gözünü cırmaqlayar, qarnını yırtar, boğar, çətin işdir, arxası Nikolay padşaha bağlıdır. Axırda mülk sahibi Yetim Hacı Yusif gedir Qarabəyin yanına, yalvarır ki, əl mənim, ətək sənin, əlimi kəs, amma ətəyini üzmə. Qarabəy razılaşır, birbaşa Peterburqa yollanır, üç-dörd ay əlləşəndən sonra Bakıya senat komissiyası ilə qayıdır. Komissiya üzvlərini mindirir iki faytona, aparır düz hasara alınmış yerin qabağına – Balaxanıya. Komissiya üzvləri yoldan ötən müsəlman, rus, erməni, yəhudilərdən soruşurlar ki, bu yerin adı nədir? Hamı cavab verir ki, Yetim Hacı Yusifin “Baba bostanı”. Həmin adamların adını kağıza yazdırıb qol çəkdirirlər, savadsızlar isə barmaq basırlar. Oradan da komissiya üzvlərini aparır məscidə, orucluğa görə adamlar müqabilədə imiş. Quran oxuyurlarmış. Müqabilə qurtaranda komissiya üzvləri başlayır sorğu-suala, yüzdən çox ağzı oruclu adam qəsəm edib Qurana əl basaraq şəhadət verirlər ki, o yerin adı Yetim Hacı Yusifin “Baba bostanı”dır, ulu babalarından qalma yurddur, nə satıb, nə də heç kəsə bağışlayıb. Komissiya deyənləri qeyd edir, savadlılara qol çəkdirir, qalanları isə barmaqlarını basır.
Qarabəy sabahı gün komissiyanı aparır Sabunçuya, sonra da ətraf kəndlərə və bu qayda ilə arayış yazdırıb imza atdırır və komissiya ilə bərabər dönür Peterburqa, Vorontsov-Daşqov işi uduzur. Qarabəy Peterburqdan Bakıya “Baba bostanı”nın sahibinə qaytarılması barədə qərarla qayıdır və qanunsuz çəkilmiş hasarı Vorontsov-Daşkovun öz işçilərinə də sökdürür. Bu hadisədən sonra Qarabəyin hörməti, nüfuzu birə-min artır, hər yerdə deyirlər ki, Qarabəy Qafqaz sərdarına qalib gəlib, zarafat deyil, Fitilbörkdə Nikolay padşahın yanında hörməti var. İki ildən sonra Yetim Hacı Yusifin “Baba bostanı”nın yerində qazılan quyu elə gurultulu fontan vurur ki, səsi Bakıda eşidilir.
Maraqlıdır ki, Manaf Süleymanovun “Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim”-dəki fakt və hadisələr doktor Qarabəyovun əmisi oğlu və bacısının əri vəkil Qarabəy Qarabəyova aiddir. O dövrdə bəy ailələrində dünyaya gələn ilk oğlan uşağına qədim Türk Dilində “böyük” mənasını verən “Qara” adının qoyulması adət halını almışdı.
Hazırladı – Fuad Kamil oğlu
Mənbə : “Qarabəy Qarabəyov” – Aydın Məmmədov
Bakı-2012
